Belgisch-Kongo
Belgisch-Kongo is ä belgischi Kolonie zwische 1885 unn 1960 in Afriga gewessd. Dodebai muss mer zwische em Fraischdaad Kongo, ä Privadkolonie vum belgische Käänisch Leopold II. zwische 1885 unn 1908 uff de ää Said unn de schdaadlische Kolonie Belgisch-Kongo zwische 1908 unn 1960 uff de onner Said unnerschaide. Reschdlisch gsehe zwee paar Schuh, awwa territorial, kondrollmäßisch unn vawaldungstechnisch aischendlisch ää unn die selwe Kolonie. Unnerm Leopold sai Herrschafd sinn aa die Kongograiel gschehe, welle awwa hinnerher grad so waidagånge sinn. Belgisch-Kongo is 1960 im uuabhängische Schdaad Kongo-Léopoldville uffgonge, zwische 1971 unn 1995 Zaïre genennd unn 1995 bis haid die Demokradisch Republik Kongo.
Erschds belgischs Õõgaschmõõ
Schaffe
De belgische Käänisch Leopold II. wolld sisch uff ää Schduf midd de gonze onnere Monarsche in Oiropa schdelle unn aus dem Grund en aischenes Kolonialraisch fer de Presdischgewinn uffbaue wolle (Belgje is jo aach so klää, do braach mer en Aasglaisch fer die Komplexe). Do is ihm 1877 de Kolonialforscha Henry Morton Stanley endgegekumme, mid dem er en Vadraach abgschlosse hot. De Stanley hot em Käänisch soi Enddeggunge in Afriga õõgeboode unn hot im Uffdraach vum Käänisch Länneraie vun de Äähäämische uffgekaafd, dääls midd perfide Methode.
Fraischdaad Kongo
SchaffeDie Bride henn waidere Kolonie abgelehnd, so dass uff de Kongokonferenz 1885 in Berlin Kongo in de Privadbesdiz vum Leopold hot iwwergehe könne. Seller hot donn wenisch schbäda die erschd Vafassung fer de so nai gegrindede Fraischdaad Kongo rausgewwe unn Haubdschadt is Boma worre.
Kongo hot sisch 1891/92 zudem aa als rohschdoffraisch rausgschdelld unn uff de naierworbene Plontasche hot mer Kautschuk-Bääm fer die florierend Gummiinduschdrie õõplonze könne. So hot mer neewe em Schdrooßebau aa begonne Zwongsarwaida fers abbaue vun Kubber-Erz in de Provinz Katanga unn fer die Plondaschearwaid zu beschäfdische. vun derre Zaid fonge aa die Berischde iwwer die Kongo-Graiel õõ, vun abgehaggde Händ is die Redd, beleschd sinn Massebeschdrafe midd Erschieße vun Aihaimische fer nedd oighaldene Liefarunge. Dodemid is die Bevelgarung ab 1885 bis 1920 vun 20 Millione uff 10 Millione gesunge. Betailschd gewessd an de Grausamkaide is aa die Force Publique, ä Polizaioihaid, welle sisch aus Aihaimische regrudierd hot. Uffgfloge sinn die Grausamkaide noodem die erschde Missionare devuu verzähld hewwe. Uff indernadsionale Druck hie is de Kongo 1908 donn on de belgische Schdaad abgedrede worre.
Schdaadlisch Kolonie Belgisch-Kongo
Schaffe
Noo de Abdredung dorsch de Käänisch on de Schdaad 1908 hot de Kongo die offiziell Bezaischnung Belgisch-Kongo õõgenumme unnä naii Vafassung erhalde. Jetad derf de Käänisch sisch nimmi in de Kolonie bolidisch betädische, Regierungsmidglieda derfe awwa nimmi gewähld werre, sonnern müsse ernonnd werre. 1910 is donn offiziell die Zwongsarwaid abgschaffd worre, awwa uffgrund vun em Widerschdond vun de privade Unnernemme hot sisch des nedd dorschsedze gelossd. Wail die Privadwärdschafd is neewe de schdaadlische Vawaldung unn de Kärsch eena vunde Säule, midd denne de klänne Schdaad Belgje sai Herrschafd in de Kolonie uffreschd erhalde hot.
Kongo hot sisch im erschde Weltkriesch aa gege Daitschlond betailischd unn hot 1916 Ruanda-Burundi (en ehemolische Dääl vun de daitsche Kolonie Daitsch-Oschdafriga) besedzd. 1919 hot Belgje die Vawaldung vun dem Gebied iwwernumme unn 1925 isses em Kongo õõgschlosse worre. 1926 is Boma vun Léopoldville (em haidische Kinshasa) als Haubdschdadt abgeleesd worre. 1931 henn die Kolonischde vun Katanga die Uuabhängischkaid vun Katanga vun de Zendralregierung gfordad, sinn awwa gschaidad. Im zwedde Weltkriesch hot sisch Kongo im Kampf gege die Idaljener in Nordafriga bdailischd, Rohschdoffe fer die Kriegswärdschafd unn Uran an die Amerikaner fer denne ihr Adomprogramm geliefad. Dodemid is im florierende Kongo aa die Infraschdruggdur schdarg ausgebaud worre.
1946 is Ruanda-Burundi unner UN-Traihond kumme unn baide Schdaade (Ruanda, Burundi) sin 1962 uuabhängisch worre. Weege de Besedzung vun Belgje im Kriesch is de Kolonialherre ihr Presdisch zerickgånge unn in de 50-er Johr hot somid en hefdige Widerschdond gege die Kolonialherre begonne. Erschd om End vun de 50-er Johr erhalde die äähäämische Kongolese bolidische Reschde unn Bardaie werre gegrinded. 1959 dudd sisch Belgje donn schnell zerickziehe, innahalb vun seggs Monade sinn alle Drubbe abgezooche.
Am 25. Mai 1960 finne die erschde fraie Wahle schdadd unn am 30. Juni werd Kongo als Kongo-Léopoldville (zur unnerschaidung vum ehemols fronzesisch Kongo-Brazzaville) uuabhängisch. Erschda Präsident werd de Widaschdondskämbfa Patrice Lumumba.
Vawaldung
Schaffe
Belgisch-Kongo issem Kolonialminischderium unnerschdonne unn vunnem Generalguwernör vawalded worre. Äägedääld gewese is Kongo in 6 Provinze, denne Provinzguwernöre vorgschdanne hawwe, die widdarum ware in Bezärk äägedääld middem Bezärkkommissar unn schlussendlisch kumme die Unnerbezärg middem Unnerbezärgsvawalda.
Uffgelischded die Generalguwernör vun Belgisch Kongo 1908-1960:
- Baron Théophile Wahis (November 1908 – Mai 1912; aigsedzd vum Leopold II 1900)
- Félix Alexandre Fuchs (Mai 1912–Januar 1916)
- Eugène Joseph Marie Henry (Januar 1916–Januar 1921)
- Maurice Eugène Auguste Lippens (Januar 1921–Januar 1923)
- Martin Joseph Marie René Rutten (Januar 1923–Dezember 1927)
- Auguste Constant Tilkens (Dezember 1927–September 1934)
- Pierre Marie Joseph Ryckmans (September 1934–Juli 1946)
- Eugène Jacques Pierre Louis Jungers (Juli 1946–Januar 1952)
- Léon Antoine Marie Pétillon (Januar 1952–Juli 1958)
- Henri Arthur Adolf Marie Christopher Cornelis (Juli 1958–Juni 1960)