E Faierrad (im hessische Odewald deils Faierråd, im Schbessat Fåseltsråd) is e groußes brennendes un rollendes Rad. Im siedweschdlische Odewald un in wennische Orde im Schbessat gibts den Brauch, am Fasnachdinschdag e Faierrad de Buggl nunner rolle zu losse odder en Fasnachtshaufe, des is e groußes Fasnachtsfaier, åzuzinde, odder beides. Des Faierrädder rolle is schun seit ball fimpfhunnerd Johr iwwerliffert, di Faierbraisch im Friejohr iwwerhaubd schun seit ball dausend Johr. Waaschoints sin di Braisch noch viel älder.

Faierrad im nordeschdlische Nordrhoiweschdfale (Lügde), wu Faierrädder am Oschdersunndag de Buggel nunner gerolld werre

Da Brauch Schaffe

Frieher hot ma e aldes Hinnerrad vun eme Warre mit Schdroh ausgflochde. Schbäder hot ma extra e Rad aus Hattholz vun ugfähr äm Meder fuchzisch Duajschmesser defir hergschdellt. So e Holzrad hot drei bis fimpf Johr ghalde. Ma hot s Rad un di Holzschdang fä di Achs vorher so drei Woche in da Bach gewässert, damit s Holz widderschdandsfähisch gejes Faier waa. Schun reschzeidisch hot jedes Bauarehaus Schdroh gschbend, bis di endschbreschend Meng zamme waa. Uf dem Schdroh is ma rumgedrambld, odder di Kinner sin druf rumghopft, daßes gschmeidisch worre isch. Des Schdroh hot ma zu drei bis fimpf Meder långe Schdräng zammegetrudeld. Selle „Trudel“ odder „Tradel“ sin um die Schbeische vum Warrerad rum gflochde worre, gånz discht, damits net zu schnell abbrennt. Åschließend hot ma noch Trudel mit eme Droht digg ufs Rad druf gebunne. Duajsch des Rad isch als Achs e sechs bis acht Meder långi Holzschdang kumme.

Weil heit Gedreide mit kärzare Halm gezischt werd un beim Ernde Mähdrescher oigsetzt werre, sin di Halm nimmi lång gnungg zum långe Schdräng trudle. Desweje hot ma seit de 1990er Johr in de meischde Orde Rädder aus eme Eise- odder Drohtgidder, wu mid Schdroh un deils zusätzlisch mid Holzschdigger odder alde Chrischbääm gfilld werre. Als Achs dient e långi Eiseschdång, mit derre des Rad långsam ins Dal gerolld wärd. In Plaiderschbach hot ma zwee Rädder aus Bauschdahlgidder, wu ma mid-are Achs verbind un ån-are långe Deichsel ins Dal fiehrt. In Brumbach un Daaschberg mescht ma e breidares Rad aus Schdroh in eme Drohtkewwisch, des is in Brumbach 1,30 m breit un hot en Duajschmesser vun faschd zwee Meder, in Daaschberg gut 2,50 m breit mid eme Duajschmesser vun 1,80 m. In Brumbach loßt ma des sogaa noch selwer frei de Buggl nunner rolle, so wie des frieher iwwlisch waa un heit änzisch un allää noch in Brumbach isch.

In Långedal un Neggerkatzebach beschafft ma sisch noch Schdroh, wu lång gnungg isch fä di dradizionell Veraaweidung. Do hot ma noch e rischdisches Schbeischerad vun 1,50 m Duajschmesser, in Langedal ischs gånz aus Eise. In Neggerkatzebach hopfe middags di Kinner vum Dorf uffem Schdoh rum, daßes gschmeidisch werd. Um di Schbeische werre Trudel gflochde, auße ufs Rad werre Schdrohbischel mi-mne Droht drufgebunne, bis des Rad en Duajschmesser vun 2,50 m hot. En ugfähr fuchzäh Meder långer Fischdeschdamm isch di Achs.

Außerm Faierrad hot ma frieher alde Bienekerb odder Grumbiermanne mid Schdroh vollgschdopft un brennend de Buggl nunner rolle geloßd. Heit fillt ma in Schäna zwelf Eisekuggle mit Schdroh, jede fä ään Munad im Johr, un loßt se vorm Faierrad brennend de Buggl nunnerrolle. In Långedal schwinge junge Borscht mit Schdroh gfillde Drohtkuggle iwwerm Kopf.

Des Faierrad is e Symbol fä di Sunn un soll, iwwer di Låndschafd gerolld, färs Johr Fruchbaakeit bringe. Je besser s brennd, umso e bessers un fruchtbarers Johr werds gewwe. Da Schoi vum Faier soll uf sämdlische Felder un Wisse falle.

 
Scheiweschlaare un Faierrad rolle in Elzach/Sidbade (Schuttigbrunne 1967)

Vorm Abrolle vum Rad wärd en Fasnachtshaufe ågezindt. In månsche Orde gibts aa blouß en Fasnachtshaufe un kää Faierrad. Oft begleit ma s rollende Rad mid brennende Faggle. In Daaschberg werre außerdemm Scheiwe gschlaare. Des sin gliehende Scheiwe aus Birgeholz, mid eme Duajschmesser vun ugfähr zäh odder fuchzäh Zendimeder, wu in da Midd e Loch hawwe, daß ma se mid eme Hasslschdegge ufschbieße kånn. Die werre geje de Himmel iwwer di Låndschaft gschleiderd un solle aa Fruchbaakeid bringe. Des Scheiweschlaare isch heit im alemannische Raum weit verbreid, bsunnas zwischem Breisgau, em Voraalberg un em Bindnerlånd un in Deile vun Wescht- un Sidtirol. Des wärd dort meischdens am erschde Faschdesamsdag odder -sunndag gemacht.

Gschischt Schaffe

Di erschd schrifdlisch Iwwerlifferung vun eme endschbreschende Faier, iwwerischens fä gånz Deitschlånd, schdammd aus da Chronig vum Kloschder Lorsch. Am 21. März 1090 hot e Faier di Käjsch un grouße Deile vun de iwwarische Kloschdergebaide zerschderd. Ausgeleest hot des e brennendi Holzscheib vum Scheiweschlaare.[1] In seller Zeit hot ma di Fruchbaakeitsfaier offesischdlisch an da Dag-un-Nachd-Gleische im Friehling ågezind. Da Sebastian Franck (1499-1543) berischt 1534 in soim Weltbuch, Spiegel und Bildnis des ganzen Erdbodens[2] aus da Kurpalz vun folgendem Brauch an Lätare (4. Faschdesunndag):

„Item sy flechten ein alt wagenrad voller strow/ tragen es auff einen hohen, gähen [jähen] berg/ haben darauff so sy vor kälte mögen bleiben/ den gantzen tag ein gutten mut/ mit vilerley kurtzweil/ singen/ springen/ dantzen geradigkeyt unnd anderer abentheür. Umb die Vesperzeyt zünden sy das rad an/ und lassen es mit vollem lauff in das thal lauffen/ das gleich anzusehen ist/ als ob die Sunn von dem himmel lieffe.“

Vun de Fasnachtshaife hots urschbringlisch zwee Aade gewwe: Bei da erschd wollt ma e Faier hawwe, wu sisch schnell hell enzindt un weit zu sehe is. Bei da zwedde Aad waa di Absischd, e meglischt digge, weid zu sehende Rauchwolk zuschdand zu bringe. Frieher waa an da Schbitz vum Fasnachtshaufe e Schdrohbobb als Symbol fä de Winder.

Schun Woche vorher hawwe di äldare Schulkinner aus Schälbrijjel Faggle gemacht. Schälbrijjel ware Schdånge aus ugfähr zäh bis fuchzäh Johr alde Eischeaustrieb. Die hot ma noch Johre immer widder vun de selwe Eischebååmschdimpf abgschnidde. Di Rind hot ma abgschäld un fä di Gerwung vun Leder verwend. Di Brijjel selwer hot ma als Brennholz odder fä di Kehlerei benitzt. Selle Schälbrijjel vun eme Meder odder bissl mähner Läng un zwee bis drei Zendimeder Duajschmesser hot ma mi-mne schweare Schleggl solång beaaweid, bis se gånz ausgfrånzt ware. Ma hot se, daß es leischder geht, vorher mi-mne Beil ufschbalde kenne. Awwer der Nochdeil waa, daß dann meischdens des Herz, da innare Deil vum Holz, rausgfalle isch. Di so hergschdellde Faggle hot ma Renneklabber (des heeßt Rindeklopfer), Klabberbrijjel odder Schellbrijjel ghaaße. Di Wilhelmsfelder hawwe dodevu hait noch de Unåme Rennebriggl. Di am Fasnachtsfaier ågschdeggde Briggl hot ma wirgungsvoll orndlisch hie un hergschwunge un zum Deil duajsch di Luft gschmisse. Seid de nainzähhunnerdfuchzischer Johr schält ma kä Eischerinde mehr un doher gibts seiddemm aa kää Schälbrijjel mehr.

In weiderer Brauch waa des Faggelschlaare. Wann ma zum Beischbiel e Faggel unner-mne Obschdbaam gschlaare hot, hot-s e gudi Obschdernd gewwe solle.

Faierrädder un Fasnachtsfaier hait Schaffe

Odewald un Kraischgau Schaffe

Hait gibts den Brauch vun Faierrädder blouß noch im siedweschdlische Odewald. In zwee Orde im Kraischgau bei Sinse, Dihre un Schdååiford, hot ma erschd ums Johr 2000 rum mit Faierrädder ågfange[3]. In de folgende Orde im Odewald werre am Fasnachdinschdag Faierrädder de Buggl nunnergerolld (vun NW noch SO): Wilhelmsfeld, Heddesbach, Långedal, Brumbach, Schellebach (des Dorf, wu halwer hessisch un halwer badisch isch), Schäna, Daaschberg, Plaiderschbach, Schääbrunn un Neggerkatzebach.

In Daaschberg dud ma außerm Faierrad rolle aa Scheiwe schlaare. Als Begleidbrogramm gibts e Hexedreiwe un Guggemussig.

E Fasnachtsfaier hawwe außerdemm: Kreizschdåånisch, Neidorf un im Kläne Odewald Moosbrunn, Allemihl, Haag un Schwanne (Schwanheim).

Schbessat Schaffe

In zwee Orde im Main-Schbessat-Kreis, in Wiesthal un Neihidde, rollt ma heit noch am Fasnachdinschdag e Fåseltsråd de Buggl nunner. Des waa frieher aa e Holzrad un is heit e Eiserad. In Eischeberg (Gemeinde Sailauf), im Landkreis Aschebersch, zind ma e Fasnachtsfaier aus alde Chrischbääm åå. In de Flåmme schdeggt ma grouße Reisischbese åå un schlenggerd se so duajsch di Lufd, daß Faierkreise mid gliehende Fungge zu sehe sin. In Burgsinn, Main-Schbessat-Kreis, wäd e Fasnachtshex, des is e ågezorene Schdrohbobb, di Miss Grawinggl, verbrennt. In Owwersinn, ewefalls im Main-Schbessat-Kreis, träscht di Dorfjuchend e Faierrädsche de Hång vum Brunnberg nunner. Ånnaschd wie da Nåme vamude loßt, is des en sauschwerer, digger Bååmschdåmm, wu Schdroh drumrumgewiggelt isch.

Eifel Schaffe

In mansche Orde in da Eifel heeßt ma de erschde Faschdesunndag „Scheiwesonntag“. In Steffeln un Gees (Schdadt Gerolstein) rollt ma an sellem Dag e Faierrad, s „Fraiderad“, de Buggl nunner.

Quelle un zum Nochlese un Ågugge Schaffe

  • Außerdemm sin fär denn Adiggl do Berischde verwend worre, agduell (2013) un vun vergångene Johre, uf de Seide vun de bedreffende Orde un Faierwehrveroine un in da lokale Berischderschdaddung. Di Berischde schdehne net ubedingt uf Dauer im Indernet, es sin awwer immer welle zu finne.

Änzlnochweis Schaffe

  1. Friedrich Vogt: Beiträge zur Volkskunde aus älteren Quellen, Zeitschrift des Vereins für Volkskunde, 3, 1893, S. 349-372, S. 349; online zugänglisch: http://archive.org/details/zeitschriftfrv03verbuoft
  2. Sebastian Franck: Weltbuch, Spiegel und Bildnis des ganzen Erdbodens, 1534, S. 51; Scan vun derre Seit in da Bayarische Schdaadsbiblothek; die Beschreiwung hodder vum soim Zeidgenosse Johannes Böhm, genånnd Boemus, iwwernumme (Friedrich Vogt: Beiträge zur Volkskunde aus älteren Quellen, Zeitschrift des Vereins für Volkskunde, 3, 1893, S. 349-372, S. 358
  3. http://www.steinsfurt.de/Veranstaltungen/feuerrad.htm