Unnaschied vunde Gschischde vun "Lothringisch (Fränkisch)"

Inhalt gelöscht Inhalt hinzugefügt
waidere Iwwerarwaidung
Waidere Iwwerarweidung
Zail 21:
[[File:Dialectes de Moselle.svg|thumb|Dialegd im Debardmend Moselle]]
 
'''Lodringisch''' werd (hauptsächlich) in [[Lothringen|Lodringe]] g'schbroche un geheert zu de [[Westmitteldeutsch|weschdmiddldaidsche]] Dialegde. Es Lodringische is sproochwissenschaftlich net so ganz sauwer se definiere, weil's[[rhoifrängisch]]e un [[Moselfränggisch|moslfrängisch]]e [[Dialekt|Dialegd]]<nowiki/>e umfasst, zum Rhoifrängische geheert denewe a [[Pfälzisch|Pälzisch]] un [[Hessische Dialekte|Hessisch]] zum Moselfrängische unner annerem aa [[Luxemburgisch|Luxeburschisch]].
'''Lodringisch''' werd in [[Lothringen|Lodringe]] g'schbroche awwer sproochwissenschaftlich (waideres weider unne) gesehe, a in Dääle vum siedliche Saarlònd, un kead zum [[rhoifrängisch]]e un [[Moselfränggisch|moslfrängisch]]e [[Dialekt|Dialegd]]. Dodzu kead a s' [[Luxemburgisch|Luxeburscharische]], wu zum [[Westmitteldeutsch|Weschdmiddldaidsche]] g'head. S'werd im nordesdlische Deel vum [[Frankreich|fronzesische]] Debardmend [[Moselle]] g'babeld un heesd doad „Bladd“, „Lodringa Platt“, „Lodringa Bladd“ oda a „Lodringa Daidsch“. Uff [[Französisch|Fronzesisch]] saachdma „patois“ un said ug'fea 1980 a „francique“. Die daidsch-lodringischi Dialegd werden said 1945 imma mea durschs Fronzesische easedzd un weren haid haifisch nemme als Muddaschbroch sodan als Zwedsbroch g'babbeld.
 
'''Lodringisch''' werd in [[Lothringen|Lodringe]] g'schbroche awwer sproochwissenschaftlich (waideres weider unne) gesehe, a in Dääle vum siedliche Saarlònd, un kead zum [[rhoifrängisch]]e un [[Moselfränggisch|moslfrängisch]]e [[Dialekt|Dialegd]]. Dodzu kead a s' [[Luxemburgisch|Luxeburscharische]], wu zum [[Westmitteldeutsch|Weschdmiddldaidsche]] g'head. S'werd im nordesdlische Deel vum [[Frankreich|fronzesische]] Debardmend [[Moselle]] g'babeld un heesd doad „Bladd“, „Lodringa Platt“, „Lodringa Bladd“ oda a „Lodringa Daidsch“. Uff [[Französisch|Fronzesisch]] saachdma „patois“ un said ug'fea 1980 a „francique“. Die daidsch-lodringischi Dialegd werden said 1945 imma mea durschs Fronzesische easedzd un weren haid haifisch nemme als Muddaschbroch sodan als Zwedsbroch g'babbeld.
Sproochwissenschaftlich isch an dem Begriff Begriff Lodringisch problemadisch, dass in Lodringe genauso moselfrängisch wie rhaifrängisch g'sproche wird. Desweeche menne mònche Sproochwissenschaftla, dass des Lodringische numme "bolliddisch" is un zum Pälzische oda Moselfrängische mit dezu geheere duht. Mer kann des Lodringische awwera sproochlich vum Pälzische abgrenze. Des rhoifränngische Lodringische, oda a Saarlodringische genennt, kann ma nämlich dorch die Lienje Hus/Haus(Hous) oda aa Is/Ais(Äis) vom Rhoifrängische abgrenze. Während mer im Pälzische Ais und Haus (in de Vordapfalz un in de eschtliche Weschtpalz) bzw. ''Äis'' un ''Hous'' (in de weschtliche Weschtpalz un vor allem im Saarlònd) saht, saht ma in Lodringe dòdezu ''Is'' oda ''Iis'' un ''Hus(s)'' (zum Elsass hien a ''Hüss'').
 
Sproochwissenschaftlich isch an dem Begriff Begriff Lodringisch problemadisch, dass in Lodringe genauso moselfrängisch wie rhaifrängisch g'sproche wird. Desweeche menne mònche Sproochwissenschaftla, dass des Lodringische numme "bolliddisch" oda "geographisch" is un zum Pälzische oda Moselfrängische mit dezu geheere duht. Mer kann des rhoifrängische Lodringische awweraawwer a sproochlich vum Pälzische abgrenze. Des rhoifränngische Lodringische, oda a Saarlodringische genennt, kann ma nämlich dorch die Lienje Hus/Haus(Hous) oda aa Is/Ais(Äis) vom Rhoifrängische abgrenze. Während mer im Pälzische Ais und Haus (in de Vordapfalz un in de eschtliche Weschtpalz) bzw. ''Äis'' un ''Hous'' (in de weschtliche Weschtpalz un vor allem im Saarlònd) saht, saht ma in Lodringe dòdezu ''Is'' oda ''Iis'' un ''Hus(s)'' (zum Elsass hien a ''Hüss'').
Im Lodringische isch die neihochdeitsche [[Diphthongierung]] nit oda zumindescht nit vollständig erfolgt, sondan es isch bei de mittelhochdaitsche Lautstände gebliebe. Des hääßt de Wechsel vun î (/i:/) (uff gut daitsch ä lòng gesprochesnes i) zu ei, û (/u:/) (sowas wie ä lónges u) zu au un iu (/y:/) 8 des isch ä longes ü) zu eu oda äu. Es sinn also die hochdaitsche Laute ''eu/äu'', ''ei'', un ''au'' betroffe. Wo ma uff schriftdaitsch ''deutsch'' saat, duht ma im Pälzische ''daitsch/däitsch" saare, im rhoifrängische Lodringische awwer (oft) ''ditsch'', wo ma uff schriftdaitsch ''Rhein'' saat, duht ma im Pälzische ''Räin(n)/Rhai'' saare, im rhoifrängische Lodringische awwer ''Rhiin'', grad so duht ma anschdatt schriftdaitsch ''sausen" bzw. pälzisch ''sause/souse'' ''suse'' saare.
 
Im Lodringische isch die neihochdeitsche [[Diphthongierung]] nit oda zumindescht nit vollständig oigetrede, sondan es isch bei de mittelhochdaitsche Lautstände gebliebe. Des hoißt de Wechsel vun ''î (/i:/)'' - uff gut daitsch gesaat, ä lòng gesprochesnes ''i'' - zu ''ei'', de Wechsel vun ''û (/u:/)'' - sowas wie ä lónges ''u'' - zu ''au'' un de Wechsel vun ''iu (/y:/)'' - des isch ä longes ''ü'' - zu ''eu'' oda ''äu''. Es sinn also die hochdaitsche Laute ''eu/äu'', ''ei'', un ''au'' betroffe. Wo ma uff schriftdaitsch ''deutsch'' saat, duht ma im Pälzische ''daitsch/däitsch saare, im rhoifrängische Lodringische awwer (oft) ''ditsch'', wo ma uff schriftdaitsch ''Rhein'' saat, duht ma im Pälzische ''Räin(n)/Rhai'' saare, im rhoifrängische Lodringische awwer ''Rhiin'', grad so duht ma anschdatt schriftdaitsch sausen'' bzw. pälzisch ''sause/souse'' ''suse'' saare.Des hääßt awwer nit, dass es im Lodringische kääkoi Diphthonge oda Zwielaut gewegewwe duht, wo ma uff schriftdaitsch oda pälzisch wellewelche hat, sondan, dass ma die im große un ganze nur hat, wann se schunn sellerzeit wie mer noch [[Mittelhochdeutsch|mittelhochdaitsch]] gebabbelt hat schun vorhande ware. Bei mònche Worde gebbts awwer a Abweichunge, grad wenn die Worde erscht später in de Wortschatz kumme sinn. Im Norde vun Lodringe hat mer mehr Diphtthonge wie im Siede.
 
 
Die sproochliche Grenzlienje verläuft an viele Schdelle (fascht) parallel zu de haidiche boliddische Grenze zwische Daitschlond un Frònkraich, es gebbt awwer Ausnahme, in Dääle vum siedliche Saarlònd babbelt ma rhoifrängisches Lodringisch, also rhoifrängisch ohne Diphthongierung, oda hat des frieher mol geduh, oft rederedde awwer zumindescht die Junge do hait pälzische Dialekte, zum Baischbiel redd ma in [[Ensheim|Ensemm]] immer mehr mehre odaDialekt wenichawo de Dialektdem vun Saarbrigge ähnlich is. Außerdem gebts umgekehrt aa ä paar weniche Orrde direkt hinner de daitsch-frònzeesische Grenz uff frònzeesischer Sait, wo ma sproochlich gesehe pälzisch babbelt, zum Baischbiel in [[Schoeneck|Scheenecke]] oda [[Rolbing|Rolwinge]]. Waidahien gebbts in de Geechend siedweschtlich vun [[Bitche|Bitsch]] ä Insel (im iwwertraacheneSproochinsel Sinn), wo mer sproochlich gesehe pälzisch redd. Im Elsass korz vor [[Wissembourg|Waißeburch]] duht die Ais/Is- bzw. Hus-/Haus-Linie die Grenz daitlich nooch Siede iwwerschreide, so daß ma in oime greeßere Dääl vum närdliche Elsass pälzisch babbelt.
 
== Lodringa Bladd Festival ==