Hailisch Reemisch Raisch

Es Hailisch Reemisch Raisch (vun de Daitsch Nadzion) (lateinisch: Sacrum Romanum Imperium) hod soi Õõfäng long voa däm, doßs iwwahaapd ä daitschi Nadzion gäwwe hod un soi Exischdenzgrundlaach waa es mystisch Vaschdändnis vum aale Reemisch Raich un vum Prophede Daniel soim 4-Raische-Draum: Däm hod gedraamd, doßes via Raise gäwwe dääd un donn käm de Weldunnärgong. Es Vädd waa schun es Reemisch Raisch gewäßd un desdeweje hod des ned ufheere gedäffd. Außadäm waa de reemisch Kaisa aach als de Bschidza vunde Kärsch gewasd, nämlisch saids Grischdedum dod Schdaadsrelischjon worrn is.

Raischsgron vum Hailigen Reemische Raisch

Dodemid waa klaa, doßs Raisch hailisch un "ewisch" soi muß bis zum Weldunnärgong, un doßs när ääns gäwwe konn.

Voagschichd

De Scharlemanje hod soi Raisch vum Adlandig iwwa de Rhoi bis waid iwwas Sägsische enaus ins Beemische un an die Oda un nõõ Kroazie un halb Siedidalie ausgedehnd un sisch im Rom zum Kaisa kreene geloßd.

Des Raisch is donn zerfalle un im Oschdail hod sischs oschdfrängisch Raisch gebild mid Grenze vun uuugfea Mõõpejee (haid Siedfrongraisch) nõõ Gent un an die Westaschelde (B-NL) un su isses aach im gonze Middlalda gebliwwe.

HRR im 10de Jh.

In därre Zaid sin als im Norde die Wikinga oigfalle, die Normanne, un hen bis waid enuf, bis Kölle alles geraubd un geplunnärd, un im Oschde sin die Ungan uff ihre klää, schnell Perdscha kumme, hen gebrennd u geraabd un waan werra fod, ehh doß mer se hod packe gekennd.

Des is su gonge bis de ledschde Frongekeenisch Konrad un die Gruße vum Raisch die Grohn ande Sagseherzoch Hainrisch (de Vochler) gäwwe hen. Obwohl daßsä sisch nie hod zum Kaisa gröhne geloßd, beginnd doch midm die aischndlische Raischgschichd:

Õõfäng

De Sagse-Haina hod Lodharinge zrigghold, all soi abschbensdisch Värwandschafd bsiechd, begnadischd un nai belehnd, un ea hod die Ungan baim Schob genumm un ä bißje druffgeklopd. Awwee donn hoda midnäre en Waffeschdillschdond vaoibaad fär zeh Joa un hod sulong aach Dribud gezahld, obwohl daßa Siescha waa. Die Zaid hod donn genuzd fär doßa soi Oschdgrenz hod befeschdige gekennd.

Iwwaall hodda doad Bursche baue geloßd, hod än guude Soldad inärem Bleschõzuch enoighogd un hodm auch nuch es Land erum dezugäwwe. Die Baure hen donn än Dääl vun ihrne Ernde in die Bursch bringe gemißd, hän awwee dod aach Schudz gfunne.

Wie don nõõ zeh Joa anno 933 die Hunne kumme sin un fär nuch zeh Joa hän abschließe gewelld, hodase mid Schimpf un Schande fodgejachd un, wailse glai gemä#n hen, se mißde wirra õõgraife, ihne bai Riade ande Unschdrud su rischdisch ääns uffs Degglsche gäwwe. Doodemid waa donns Raisch gsischad un aach soi Härrschafd un ea hod sisch aach nuch um de Norde kimmäre gekännd: 934 hodda de Däne es Gebied zwische Aida un Schlai abghold.

Donn hoddan Oddo, soin zwädd-Äldschde, zum Nachfolscha bschdimmd unnen mid näre Halbschwesda vum englische Keenisch vahaiad un de Gruuße vum Raisch präsendiad. Wia 936 annärem Schlaachõõfall gschdowe is, waa soi Raisch vun inne un auße konsolidiad. Soi Suhn Hainrisch hod Bayan gried, soi Suhn Brun is ärzbischuf vun Kölle worn un Thankmar aus de easchd Ehe is zwää Joa schbäda im Kampf geje Oddo gfalle.

Kaisaraisch - Ottone

Kaisalischs Sieschl vum Oddo I.

Oddo I., de Gruuße (* 23. Nowvemba 912 in Wallhause bai Sangerhausen; † 7. Mai 973 in Memleben bai Naumburg ande Saale) waa ab 936 Herzoch vun Sagse un Keenisch vum Osschdfrangenreisch (regnum francorum orientalium), ab 951 Keenisch von Idalie un ab 962 reemisch-daitscha Kaisa.

Grad wie soin Vaddä hodda all wu sisch empöad hen, bsieschd un dääls nai oigsedzd, dääls dorsch annärn ersezd, un suu gzaischd, doßse all kää selbschdännisch Färschde mea waan, sunnan Keenischslaid. Un aach gradsu wie soin Vaddä hodda die Raischskärsch geschärgd un so nochn annärn Basis gried, Färschde, diewu als Bischöf eh schun innäre annärn Greeßeordnung gedengd hen als wie die Herzösch, die när ihr klää Herzochtum gsien hen: die Kärsch hod sowieso indernazional geschaffd un Färschde un Bischöf waan die Härre när dorsch de Keenisch, dea wu als Kaisa ned när Bschidza vunde gonz Kärsch waa, sunnan aach selbad ian owwärschde Chef im Raisch.

Trodz allem hodde Oddo nuch massisch Äja griehd: de nai idalienische Keenisch is nõõ drai Joa gschdorwe un Oddo hod die nuch kää zwanzisch Joar ald Widwe, die hailisch Adlhaid, ghaiad un is dodemid audomadisch Keenisch vun Idalie worrn un hod die lombardisch aisern Grohn griehd. Do hod soin Äldsde, de Luidolf, Ängschd griehd um soi Schongse un hodn Uffschdand geprobd. Long gings als werra vun naiim luus, bis daßar am Änd gaa kä Schongse mea ghad hod unroiisch häämkuimme is un sisch unnärworfe hod. Glaischzaidisch is soi äldere Halbbruda Wilhelm, den wu de Oddo mid juchndlische 16 Joa midnärre adlische Slawin gezaischd hod, zum Ärzbischuf vun Määnz gewähld worn.

Die Außenonnasedzung hen die Ungarn genizd, um werramol inzufalle un desmol Augsbursch zu belachere. Awwee de Bischuf Ulrisch hod sisch guud ghalde un die Schdadt suulong vadaidischd, bis de Oddo minärrm schee Heea uffm Leschfel oigedroff is, wus donemol su rischdisch gerappld hod - awwee desmol endgildisch: Oddo is midde Mischaelisflagg unde hailisch Lanz vorneweggeridde un hod soi Panzaraida mol glai wienäre Dampfwalz iwwa die Ungarn kumme geloßd. 20 000 sin gflohe, die annärn ware dod. Die Gflohne sin awwee aan ed waid kumme, wail die Bursche un die Donauiwwagäng all bsedzd waan un so sin all hiegemachd worn bis uff die Õõfiera, die wu mer in Reschnsbursch inäre Massehiirischdung exekudierd hod.

Jezad hod aach de Pabschd än schdarge Bschidza hen wolle un hodn Oddo nõõ Rom gerufe. Dod issa am 2. 2. 962 zum Kaisa gegröhnd worrn un waa dodemid aach Nõõfolscha vum Scharlemanje. Un soi Kaisaraisch waa de Nõõfolscha vum reemise Raisch. Dodezu is donn schbeda nuch es Hailisch kumme un nuch schbeda es Daitschi Nadzion. Es waa awwee jednfalls schunemol klaa, doßs när ään änzisch Kaisa hod gäwwe gekennd, zmindschd im Weschde - de Oschde hods jo frija gaaned agzebdiad un schpeda ned gean, awwee die Trennung in oschd- un weschdreemisch Raisch waa do schun Gschichd un uf de byzandinisch Alloivadredungsõõschbruch hod schun long känna mea was gäbbe.

Awwee de Oddo hod sischageje gewelld un hod soin Sohn (Oddo II) 972 middm Theophanu, Nischd vom byzandinsche Kaisa Johannes Tzimiskes, vahaiad. Zudäm waan baide, de Filius unes Theophanu, aach zum Kaisa gegreend worn. Su waan die Problemschas mid Byzans fõd un die Nõõfolsch wa klaa un Machd un Oifluß in Idalie waan gsischad. Oddo is häämkumme un hods Ärzbischdum Magdebursch gegrind.

Am 7. Mai 973 issa ufm Hejepunkd vun soinere Machd gschdorwe un in soim Dom in Magdebursch begrawe worre an de Said vun sainere ärschde Fraa.

Urkund vum Ottos II. iwwa die Schengung vunde Keenichsbursch Bamberg unem Ord Schdegaurach an de Vadda vum Hainrisch II.

De Machdiwwagang uff soi Sohn waa ääfach, wail daß dea eh schun Keenisch un Kaisa waa un wail aach soi Mudda un soi Fraa Kaisarinne waarn. Wail daßa awwa imma im Hinnagrund gschdanne hod, hodm doch die brääd Machdbasis gfehld un so hodda die mehrschd Zaid dodemid zugebrung, die Machd im Innan zu schdabilisiere un midde dänisch, weschdfrängisch un idalienisch Keenisch un Härzösch zu kämpfe.

Mecha wie soin Vadda un Großvadda hoda die Raischskärsch uff Kleeschda un Mösch gschdidzd un die uuabhängisch gemachd vun Episkopad un Adel: zu de Färschdbischef sin die Färschdäbde kumme.

Anno 980 hodm soi Theophanu än Thronfolscha geborn, den wua schun mid drai Joa hod zum Keenisch wähle geloßd. Inde glaisch Zaid, ea selbad waa nuch in Idalie, hen die Slawe erfolgraisch de Uffschdand geprobt un Oddo hod viel Influß im oschde valoan - es gonze Missions- un Oddnungswäk vun sion Vadda waa hie. Ea hod awwee eh nix mea duu gekennd: ea hod sisch Malaria ingfange un is drõõ gschdorwe.

Wail soi Suhn noch zu jung waa, hen die zwää Kaisarinne die Regendschafd iwwanumm, easch dem soi Mudda Theophanu, donnn nõõ dea iarm Dood, em Oddo III. soi Großmudda, die hailisch Adelhaid. Baide hen zwa nix schbegdaguläres geduhn, hens awwee gschaffd, in Ruh un Friede un ohne Panne zu regiere - mea konn känna!

Mid 14 Joa waa de Oddo III volljärisch un hod selbad regiere gedärfd. Anno 996 hodn de Pabschd Johannes XV. zu Hilf gerufe un Oddo is gen Idalie gezoche. In Pawia hoda erfahrn, daß de Pabschd gschdorwe wär un hod in Rawenna soin Hofkaplan Brun vun Kärnde als Pabschdnachfolscha nominiad un vum Ärzbischuf Willigis vun Määnz un Bischuf Hillebard nõõ Rom beglaide geloßd, wu dea de ärschd daitsch Pabschd worn is un sisch Gregor V genennd hod. Dea hodn donn aach glai zum Kaisa gekreend. Noonärem korze 'Uffendhald inde Haimad wara donn vun 997 bi 999 werra do unne un hod mim Gregor die Kärsch in Schuß gebrung.

Glai nõõde Joadausendwend is de Oddo es dridd Mol enunne gezoche un dod zwää Joar schbäda gschdorwe.

Soi Nachfolscha waa de hailisch Hainrisch II.

Dea waa de Idealtyp vunärm "Herrscher vun Goddes Gnade" inärem Raichskärschesysdem. Nõõ sainäre Uffassung hodda sio Raisch diregd vunn Godd griehd un waa dem - un nua däm - aach värandwordlisch. Un dere Värandwordung hoda mid alle Kräfde nõõzukomme vasuchd.

Wie kää onnan hoda die Raichskärsch sainere Keenischshohaid unnaschdelld un uubedingden Ghorsam valangd un Befolschung vun sainerem Wille. Ea hod awwee ned när die Kärsch regiad, sunnärn aach dorsch die Kärsch es Raisch. All soi Kanzla hoda Bischdüma gäwwe, uff väzee Synode hodda sisch mid soi Bischef abgschdimmd un dodebai gaischdlich un weldlisch Sach grad egal behannld. Mär kenndn faschd schun als Prieschdakeenisch bezaischne. Fär ihn waas Raisch es Haus Goddes, indäm wu ea deVäwalda waa, berufe vum Schäf pasenlisch. - Schbädschns dodemid waas Raisch hailisch...

Es Hailisch Kaisapaa - Grab im Dum zu Bambersch

Als Buu waa de Haina ärschd baim Bischuf vun Fraising zur ärziehung un donn in de Hillesma Domschul, wora fär "in de gaischdliche Schdand" is ausgebild worn is, baim Bischuf Wolfgang in Rejensbursch hoda soi Ausbildung beend. Wonna aach ned zum Prieschder gewaihd worn is, hoda so doch deie Ausbildung zunärem Färschbischuf ghabd. Um die Joadausndwende hoda als Härzoch vun Bayan es hailisch Kunugunde ghaiad, wu soi engschd Midarwaida worrn is. Anno 1007 hen die Zwää es Bischdum Bambersch gegrind, wu se haid nuch im Dum begrawe laie.

Nõdäm daßa Keenisch waa, hoda ärschdemol aach soi Kunigundsche zur Keenschin waihe geloßd un soi Herrschafd konsolidiad. Zeh Joa schbäda hoda sisch un soi Gaddin in Rom zum Kaisapaa kreene geloßd. Außa derre Kreenung waan soi drai Idalie-Ziech ner fär soi Härschafd zu edabliere. Onsunschde hoda in Daitschlond un fär Daitschlond unnes Raisch regiad. Die Abschbaldung vun Pole, des wu zwar än aischn Herzochdum un unna Oddo III gaa Keenischraisch, awwee doch Dääl vum HRR waa, hodda rausgezeschad bis lõng noo soim Dood un aach sunsch hodda faschd alles, was Nõõm Gruuße Oddo vädõõrwe worn is, so guud wie meeschlisch berainischd unäm mea Geldung vaschaffd wie je zuvoa. Nõõ soim Dood -er is an Blaseschdää(infekdzion?) gschdorwe - hod soi Kunigund allääns waidagschafd, bis än naie Keenisch gewähld worrn is, däms donn die Insischnije iwwagäwwe hod.

Salia

De naie is de Kunrad II. gewesd, de ärschd Salia. Die Salia waan aus unsa Äck, vun Schbaya un Worms. Un des hense aach ned vagesse: de Kunrad hod gleiemol de Grundschdää fär de Schbayra Dum gelehd un - wie vazähld wärd - nõõdem daßa morschns schun den färs Kloschder Limbursch gelehd hod. Un donn issa drõgang, aach es burgundisch Keenichraisch ins HRR zu hole. Õõgfange hod dodemid schun de Hl. Hainrisch II., un ea hods zum End gebrung. Es Indresandeschde droo is em Kunrad soi Argumendazion: Wie soi Voagänga, de Hl. Hainrisch es als Erb zugschbroche griehd hod, do wärs ned an die Person kumme, sunnan ans Raisch. Su hodda aach iwwahaupd es Raisch vum Kaisa als Person abgekoppeld.

In de Zaid vum Kunrad II is aach die clunyazensisch Reform gfalle, die wu in de Kärsch auffgeraamed un ausgfegt un en naie Wind einoigebrung hod.

Ää vunde Folsche vun däm "Gaischt vun Cluny" waan die Friedensbemühunge: Friede waa Goddessach un dodemid hailisch un uubedingt inzuhalde - s wär es ärschd mol gewesd, daß des fär ä längari Zaid ghalde häd, hods awwe nadierlisch ned. Awwee mer hods doch wenschns väsuchd un hod aach wärglisch die Bludrach un die Fehde un all dän Schmonzes ä glää bißje oidämme gekännd, wail de Hainrisch III doch arg dehinna hea waa.

Dehinna hea waara ach in Rom, wora de Hailsche Schduhl nõõ saim Guudin'ge bsezd hod: Wia zur Greenung enunnakumme is, hods Schisma un Simonie gäwwe wie ned gscheid unes Pabschdamd is vunde reemische Padrizia verschacad worrn. Do hodde Hainrisch ä paa Synode oiberufe, de ledschd Pabschd is zriggedrede un die annärn sin abgsedzd worrn un uf Voaschlach vum Äzbischuf Adalberd vun Hambursch-Breme – dea wu selbad ned gwelld hod – is de Bischof Suidger vun Bambärsch am 25. Dezemba 1046 als Clemens II. zum Pabschd erhowe worn. Un dea hodn Hainrisch III un däm soi Agnes donn ach glai zum Kaisa gegreend. Un dea hod sisch donn aach glai nuch de Tiddl „patricius“ iwwadraaache geloßd – wail des de Schudzhärr vun Rom waa un wail dea ande Pabschdwahl hod midmache gedärfd.

Clemens II. hod soi Bischdum bhalde un dodemid sin Kärsch un Schdaad nuch mescha väzahnd worn: de reemisch Bischufsidz is su noch enga in des Beziehungsgfleschd vunde Raischskärsch oibezoche worn. Uff de Clemens folschde 1047/48 Bischuf Poppo vun Brixen als Pabschd Damasus II. un 1048/49 Bischuf Bruno vun Toul als Pabschd Leo IX. Mim finfjährische Pondifikad vum Leo IX. hodde Kampf um die Mißschdänn in der Kärsch (Priesdaeje, Simonie) än ersschde Hejepungd ä‘reischd un uf de Määnza Synod vun 1049 hod sich gezaischd, wie eng die zwää heegschde Mäschde zammegeawwaid hen. Dodemid hods Pabschdtum aach iwwa Rom enaus nuch mea Geldung griehd un ännäre uniwärsälle Machd ärraischd.

Ääns waa gonz nai un es wäa besa, des dääd aach haid nuch un iwwaall un in alle syschdeme gelde: wia soin Suhn hod zu soim Nõõfolscha hod wähle lasse wolle, hodmärm die Bedingung gemäschd, doß die Unnärordnung unnär den naie Keenisch när gelde solld, wanna än guude Härscha wär!

Uff die hegschd Machd folschd när allzuofd die diefschd Ärniedrischung:

Canossa

Baim Hainrisch III. soim Dood waa soin Glääne grad erschd 6 Joa ald un so hod soi Mudda die Regentschafd iwwanumme. Mim Pabschd Viktor II., där wu als Bischuf vun Aichschdädt aach Raischsverwalda wa, unäm Hugo vun Clüny, äm Gohde vun ihrm Suhn, hods's aach gonz guud hiegriehd. Donn is de Viktor gschdorwe unde Friedrisch vun Lodringe is als Stephan IX. Pabschd worn, ohne daß mär am Hof noogfõhd häd. Awwees Agnes hods donn schließlisch duch abgniggd. Es waa eh när fär ä paa Munad, donn hodda gsahd, mär mißd midde Wahl vun soim Nõõfolscha warde, bis daß de Hildebrand vun Daitschlond zurigg wäa. Awwee die Reema hen glabd, se därfde alläns en Pabschd bschdimme, unde Bischuf vun Velletri, als Benedikt X. zum Pabschd ernannt. Die Kardinäl hen prodeschdiad, hen awwe flije gemißd. Do hendse uf de Hildebrand gewaard un uf däm soin Raad un mim Agnes soim placet en Gerhard vun Burgund zum NIkolaus II. gewähld. un der hod don es Pabschdwahldekred värabschiede geloßd: Wahl dorsch die Kardinäl, Akklamation vum (Kärsche)Volk, Zuschdimmung vum Kaisa orra Keenisch.

Donn hän die Kardinäl dän Alexander II. gewähld un die Kaisarin hod än aischene wähle geloßd, därwu donn awwee wirra abgsedzd worn is. Dorsch dän Uufuuch isses Pabschdum vum Raisch gedrennd worn.

Ebbes schbäda hod donn de Hainrisch IV. - inzwische mündisch - däre Dummhaid die Kron uffgsedzd: de Mailänna Bischuf hod resigniad unnäm Keenisch die Insignie zrüggschiggd. Un dea hod, vun alle gude Gaischda verasse, die Schdell ausgreschnd minärm Exkommuniziade bsedze gewolld!

Do hod donn ää Word es onnan ärgäwwe, uffm Raischsdaach hodde Keenisch en Pabschd, inzwische waas Gregor VII., eewe sella Hildebrand, midde Unnaschdidzung vun faschd all vun soine Bischef zum Riggdridt uffgfordad - undea hodn, aach ned faul, mim Kärschebann beleehd.

Prombd hen sich soi Bischef um 180° gedrehd un sisch jezad vum Keenisch losgsahd. Un wail der den Kärschebann nimmi hod toppe gekennd, hodda misse nõõ Canossa geje un als Bießa vorde Pabschd drehde, fär Absoludzion zu griehe un Keenisch zu blaiwe.

Schbäda, anno 1122, hende Pabschd Calixt II. unde Kaisa Hainrisch V. im Wormsa Konkordad vaoibad, doß när die Kärsch die Bischef oisedze därf, awwe när in Õõwesehaid vum Keenisch, där wu donn die Regalie zu iwwagäwwe hod. Des waa donn nadierlischs End vun därre Raischskärsch.

Es gruuß Problem is awwer ebbes gonz onnärschdäres gewäsd: Dorschm Keenisch soinere Dummhaid isses Raisch gschwächd worrn:

Schlau wanna gewesd wär, donn häda gsaad: "Horsch zu, moi Guuder, Du hosch jo ganz Reschd, wannde die Bischef nõõ aischenem Guschdoo oisedze willd. Awwer värgiß ned, daß all die Schdifder, vun dänne se lewe, zum Färschdetidl gheere un vum Raisch värliehe wärrn - un des Raisch, des bin isch! Un wann mär än Bischuf ned paßd, don is un blaibda Bischuf, awwe uff Doi Koschde - färs Schdifd säz isch donn än Schdifdsvwerweser oi, der wo mia paßd un der donn aach die Machd ausiewe duud."

Barbarossa uffnären koloriade Kuppaschdich vum 19. Jh.

Friedrisch II.

Schdattdesse issa zu Kraiz gekroche, hod all soi Reschpekd värlore un än gonzes Kor vun innnepolitische Geeschna gschaffe. Soi Suhn hod don rebelliad unnen zum Abdange gezwunge un schließlisch mim Kalix es Konkordad ausghanneld, awwre des waa hall aach nix Halwes un nix Ganzes un guud gewqorre isses aach nie wierer.

Barbarossa un Friedrisch II.

Friedrisch I., Barbarossa (* um 1122, † 10. Juni 1190 im Fluß Saleph nah bai Seleucia, im Armenisch Keenischraich vun Kilikie) waa vum Vaddä Staufer un vun de Muddä Welf. Vun 1152 bis 1190 war dädõ Härzoch vun Schwõwe de reemisch-daitscha Keenisch un vun 1155 bis 1190 Kaisa vum Hailisch Reemisch Raisch.

Fernau nenndn de ledschde Riddä un des d.is ned grad wenisch. Ea hod väsuchd, nuchämol die ald Machd vum Raisch uffzurischde, hod awwee kää nachhaldische Ärfolsch ghab. Zwaa hodda alle Reschde im Gsedz feschdgschriwwe griehd, hodse awwee in Italie ned aach dorschsedze gekennd. Im daitsche Raischsgebied hodda alladings gezaischd, doß när alläns de Kaisa die ledschd Machd iwwä Lehe hod.

Bainäräm Graizzuch issa ertrunke. Regent un donn aach Keenisch un Kaisa waa soi Suhn Hainrisch VI., Vaddä vum Friedrisch II., där wu nõõm "daitsche Thronschdrait" - wu de Pabschd Innozens III. geglaabd hod, ea kennd iwwa die Keenischsgrohn bschdimme - Keenisch un Kaisa worrn is. Ea waa än erschdaunlisch gelehrde Individualischd un Wisseschafdla un soi greeschdi Laischdung waa, doßa Jerusalem ohne Griech, när dorsch Värhandlunge griehd hod. Ea hod fließend Daitsch, Idalienisch un Latain gschproche un aach nuch Griechisch un Arabisch.

Soi Ausenonasedzunge mim Pabschd ware die imma allaselwe Problemscha: Nõõm Jesus soinere Lea ko0nn die Kärsch gaakää weldlisch Härrschafd ausiewe wolle. Schdadtdesse hodse defär zu sorsche, dos de Keenisch orra Kaisa alsn guude grischd härrsche duud. Donn hod, wasa seehd, aach Gewischd un Gildischkaid. Wonn awwee de Pabschd när uf die weldlisch Machd schiele duud, när die vagreeßere will, donn duuda de Kärsch, eäm Raisch un sich sebad nix wie när schade! Su waas aach mim Friedrisch II. un de Päbschde zu soinäre Zaid. Was hädde die ned all erraische gekeend, wannse zommeghalde hädde - schdadd desse is dorsch die päbschdlischi Machdgier än geniale Härrscha vergoided worrn.

Innäregnum

"Die kaisaloose, die schregglische Zaid" - su hen die Laid es Innaregnum genonnd. Die keenisch sin schwach gewesd, Kaisa gaabs kän, do isses schnell allweil drunna un driwwa gonge. Õõgfange hods midde Absedzung vum Friedrisch dorsch de Pabschd, die wu daßsa do0demid begrind hod, daßsa Nõõfolscha vun Grischdus wär un daß dea (Zitat de):

solange er in dieser Welt weilte, [...] und nach Naturrecht gegen die Kaiser und jeden sonst Absetzungsurteile und Verdammungssequenzen und alle beliebigen Urteile fällen hätte können [...], vermag dies aus demselben Grund auch sein Stellvertreter; denn er wäre nicht als besonnener Herr erschienen, um mit Ehrfurcht vor ihm zu sprechen, hätte er nicht nach sich einen solchen einzigartigen Stellvertreter zurückgelassen, der dies alles könnte

Awwee des is nadierlisch grandiose Schwachsinn, wail där Guudschde dodemid vagesse hod, was de Jesus selbad dodezu gsaad hod: ned när "gäd em Kaisa, was em Kaisa is un God, was God ghead!" Ea hod aach gsaat, wiera voam Piladus gschdanne hod un wies um Kopp un Graace gonge is: "Moi Raisch is ned vun därre Weld! Wann moi Raisch vun deärdo Weld wäa, määnsch ned, doß donn moi Soldade kumme wääre un fär misch gekämpfd häddee, doß isch ggned ärschd in dänne Judde ihrne Händ gfalle wär?!"

Was där Dollbohra dodemid ärraischd hod, waa grademol wenisch gnuuch - un doch viel zu viel: känna hod sich wäklisch drum gekimmad, awwees Õõseje vun baide, vum Kaisa wie vum Pabschd hen gelidde.

Die Keenisch waare schwach un machdlos, räschd un Gesedz am End, gegolde hod när es Fauschdräschd. Raubridda sin uffkumme, die Schdäd hän sisch zammegschlosse im gruuße Schdädebund, där wu vun Määnz un Worms ausgange is, die wu sisch mid Opprum un Binge zammgedohn hen un dänne sich vun Basel bis zum Niedarhoi faschd all õõgschlossen hän, un inde Hanse, die wu uff longi Sischd de gonze Seehandl un än guude Dääl vum Binnehandl gedrõõche hod.

Iwwagäng

Ärsch mim Rudolf I. gabs wäära än stärkere Keenisch - un de Õõfang vum End vum Raisch: mär konn zwar iwwerall nõõlese, was des färän großardische Keenisch gewesd wäa, awwe wann märn midde Gruße vum Õõfang vum Raisch värgaischd, donn wara hall doch när Durchschnidd, waana aach bessa waa, wie die ledschde im Innäregnum. Es schlimmschde waa, daßan Habsgurscha gewesd is: dänne waa die aischn Hausmachd imma schun wischdischa als wie ärschnd ebbes onarschdäres.

Es is Uusinn, die Nadzionebildung vunde Schbrooch abhängisch mache zu wolle: Oddo de Grooße un Hainrisch II. waare näscha annere Nadzion als wie iirschnd ään Habsburschä. Un wann mär haid än Kalsprais vagäbd, donn mißd des aach aischndlisch Oddoprais haise: Karl hod när es Frangerais vagreeßad, awwee Oddo hods ärsch zendraleuropäisch Raisch gschaffe, wu ned unnä de Fuchdl vum ääm Schdamm waa.

Ärschd midm Hainrisch VII. (1310 - 1313) hods wirra än Kaisa gäwwe. Awwee die außepolidisch Krafd waa ford, die Machd gebroche. Die Kuafärschde häns Saache ghed, die Schdädt hen sich zammegschloß ghed zum Schdädtebund un zu de Hanse, de Außehannl waa schdark, die Peffersäck hän sich ä goldni Nõs gheeld, die Päbschd hen in Avinjong ghockd un gschännd - un die daitsche Keenisch waan machdlos.

Die Kuafärschde hen donn aach midde Golden Bull ä gsädzlisch Reschlung griehd, wu daß uuvaännad bis zum End vum Raisch Midde 1806 gildisch gween is. Des sin aach immahin schun faschd 450 Joa! Viellaischd solld mär sich wärklisch emol iwwaleje, ob mär ned Oiropa uffleese un es hailisch Raisch wirra ufflewe losse -- mer kenndns donn ja uff gonz Oiropa ausdehne!

Außam Karl IV mid soinäre Bull is aus dere Zaid när nuch de Rupreschd vunde Palz indressond: Ärschdns, waila Kuafärschd vunde Palz waa, un zwäddns, waila als de mäschdigsde un als geaignschde vunde Kurfärschde an die Schdell vun däm uufäisch Wenzl gewähld gen is. Driddns awwee zaischd däm sio Baischbiel, daß des alles ned raischd fär zu regiere: soi Machd als Kuafärschd waa nix werd. Vun därre Zaid õõ isses när nuch uff die "Hausmachd" õõkumme: des is die Machd, wu daß mär "vun Haus aus", vun dehääm schun hod. Un wann de ää orra onnan jezad säääd: "Ai des is duch grad des Härzochdumsdenke, wu mär vun weg gewolld hen?!" donn hod dea graad Reschd! Awwee es Middlalda ging zu End un die Naizaid fangd hall glaisch rischdisch õõn: se zaihd glaisch, daß alles schunämol dõõ waa.

es Raisch um 1400

Es Raisch waa gelähmd: de Kaisa hod kään Heea khäd un kää Machd, fär ebbes zu bewesche hodda all drai Raischschdäd unna ään Hud bringe gemißd - un des waa maischd ned meeschlisch, wail se all gejedailisch Inderesse ghad hän.

In die Zaid fälld aach de Iwwagang vum Kaisadum an die Habsburscha: Noom Rupreschd kam 1410 mim Sigismund de ledschde Luxmburscha uff de Drohn un wie daß dea 1437 gschdorwe is, sin donn die Habsburscha drõkumme un hen nimmi losgelaßd.

Schun im 14. Joahunnad is die Papiaheaschdellung uffkumme un 1455 hodde Guddebärsch dän Buchdruck erfunne, dodemid waas donn aach mechlisch, Mainunge un Idee schnell un praiswerd zu verbraide.

Maximilian hod 1495 ä umfassnd Raischsreform õõgelaiad minnärem "Ewische Landfriede" un änere raischsweide Staia, äm "Gemaine Penning", mid Gliederung in "Raischskrääs" un mim "Raischskammagerischd". Däm soi Sidz waa ärschders Frongford am Moin. Donn waas in Worms, Augsbursch, Nirnbärsch, Rejnsbursch, Schbaya un Esslinge un ab 1527 gonz in Schbaya bis zur Zerschdöörung dorsch die Fronzose - doo isses donn 1689 noo Wetzlar kumme un bis on soi seelisch End 1806 gebliwwe.

Reformazion un 30-jährischa Kriesch

Ä bessari, tiefa un grindlischare Reform wär aischndlisch needisch gewäßd. Mea awwa nuch als wie es Raisch hädd die Kärsch ä Reformazion gebraachd. Die hod sisch waid vunde Lehr vun Jesus entfärnd ghad: die Päpschd hen noch Machd geguckd, hen Kriege gfiad fär nix, ware Raiwa un gaa Mörda, Erpressung, Nepdismus, Simonie un Korrupdzion ware normal, hemmungslosa Sex aach. Un wie de Härr, so's Gschärr: die Kardinäl hän sisch noode Kurie gerischd un die noom Papschd.

Zuglaisch awwee hen die Parra es Volk in Angschd un Schrekke halde gemißd, fär daßes kusche solld un brav soi un gehorsche. Zuglaisch awwa hen die Laid nix verschdanne vun däm, was die Parra am Aldar gebet hen, wails alles uf Ladain waa. Sogaa gsunge worn is uf Ladain un die Biwel hod aach niemand lese gekennd. Sogaa hoche Kärschefiera hen die Zuschdänd õõgeprangad un - wie Wyclif in England - gfordad, daß die Kärsch sisch tränne solld vun weldlische Macht un Besidz. In Prag hodde Jan Hus Messe uf daits un tschechisch - beemisch - gfoddad, in Konstanz hensen vabrennd, obwohl daßsm frai Gelaid vaschbruch hen. Drai Joa devoa schun hense in Prag drai Borsche, wu geje de Ablasshannl waan, vabrennd. 1476 hodde Pauka vun Niklashause, de Beehme Hannes, es Raisch Goddes un ännäre soz ialrevoludzion vakind - un is glai vahafd un vabrennd worrn. Am end vum Joahunnad is de Savonnarola vabrannd worre, än Dominikanamensch, wu geje die Mißschdänd inde Kärsch gepredischd hod.

1483 is de Luddäs Maddin gebore worn, 1488 bis 1497 waara uff de Schdadtschul un dodenach ää Joa uff de Dumschul. 1501 hodda in Ärfurd es Schdudiere oogfange. Dõõ hoda nadierlisch alles midgriehd, was's so on Naim gäwwe hod. 1505 hodda mid Jura õõgfange, awwe schun nooä paa Monad issa umgschwengd: im Juli issa baide Auguschtina-Eremite oigedrede un is 27. 2. 1507 zum Diakon sowie am 4. 4. 07 zum Prieschda gewaihd worn. 1508 hodda in Widdebärsch mim Theologie-Schdudium õõgfõnge.

1510 issa nõõ Rom gschiggd worrn fär geje die Zwangsliberalisierung zu prodeschdiere. Doo wara glai schunmol endsezd iwwa die lose Sidde un des ausschwaifende Lewe vun de Kärscheowere.

Wieda zurigg hodda 1512 soi „Doctor theologiae“ gebaud. Des waa damals de heegschde akademisch Grad, su wie haid de Professõ. Jezad hoda Voalesunge halde gedärd. Dodebai hodda schun die iwwelische Kärscheleea vun Reue un Buße dorsch die direkde Gnade vun Godd ärgänzd un sich donn uubemärkd als waida vun däm hohle Gschwädz vunde Ablaßpreedscha un vunde Dobblzüngischkaid vun so viele Kärscheowere endfärnd. Un 1515 hodda donn soi Reschdfäddichungslehr fäddisch ghed: När dorsch de Glauwe wär de Mensch geräschdfärdichd voa Gott, när dorsch'm Jesus soi Laidn un Tood dääd mär Värgewung finne, ned dorsch aischn Duun un Schaffe.

Däm gejeiwwa hod die Kärsch ihr Ablaßpraxis ghed, wo die Predscha gsaad hen, das won mär des un selles mache dääd - bsdimmde Gebeede schpräche, bschdimmde Ärwed due, vorallm awwee Ablaßbriefscha kaafe, donn grääschd mär die Schdroof ärlasse. Orra än Doode, fär dän wu mär dän Ablaß kaafd hod, grääschd soi Schdroo ärlasse: "Glai wann des Geld im Baidl klingd, die aarm Seel aus'm Faija schbringd" hods ghääße.

Dodegeje hod dä Auguschdinamönch Maddin Ludda 97 These gschriwwe fär soi Kollesche, fär daßemol ä klää bißje Schwung in die Diskussion kääm. Des waa am 4. 9. 1517, korz bevora soi 95-Thesebabia ausghängd hod.

1519 hodda dann im Laibzischa Dischput ärklärd, doß aach Päbschde un Konzile irre könnde - un des waa dann de endgüldisch Bruch zwische Rom unde Reformadore.

Die Reformazion hod waidi Värbraidung gfunne un bis in unsa Zaid Gräwe uffgeriß zwische de Laid. Oofangs hods sich als mea zugschpizd bis hiie zum Bauengriesch, den wo de Ludda abgelehnd hod, un schließlisch bis hiie zum Draisischjährsche Griesch.

es HRR nõõm 30-jährische Griesch

Deer war so verloge un kriminell wie faschd alle Griesch! Un es äänzisch, wodrum daßes gonge is, waa Machd - aach wann so e paar Scheefärwa un Gschichdskliddärär als nuch vun Religion schwäze:

Uf baide Saide schdande die Widdlsbacha: Friedrisch V. vun de Palz geje soin Cousin Max I. vun Bayan; uf de ä Said waare die Habsburscha (kadolisch) un uf de annä Said Frongraisch (kadolisch); Frongraisch Pardna waa es evangelisch Schwede, wu aach geje die evangelische Däne gekämpfd hod. Die Prodesdandisch Union hod geje die kadolisch Liga gefochde und zamme hense geje Schwede un Frongraisch gekämpfd.

Gewinna - kään Griesch uune Grieschsgewinna! - waan Schwede, Habsbursch un - nadierlisch, wie immä - Frongraisch. In "Meyers Konversationslexikon" von 1889 hääßds:

Das Reich verlor durch den Frieden eine Ländermasse von mehr als 100 000 km² mit 4,5 Millionen Menschen und erhielt eine ganz zerstückelte, wehrlose Grenze gegen Frankreich. Der Kaiser musste im Frieden auf den letzten Rest seiner Macht verzichten.

Värliera waars Raisch, die Daitsche un bsunnärschd die Pälza: in waide Daile vun Sieddaitslond hod när ä Driddl vum Volk iwwalebd, in de Palz nuch wenscha. - Drauß gelärnd hod kenna, wie imma.

Es Raisch is nuch schdärka dezendralisierd worn un faschd alle Häfe un Schdrommündunge sin unna auslänischn Oifluß kumme, wannse ned gar ganz värlore gonge sin - es Raisch waa vum Seehannl un iwwahaabp vunde Seefahrd waidgejend abgschnidde, wärend di onnan sisch all ihr Kolonije gschaffd hän. Dodefia hods nuch ä gonz naiï Kuawüad gäwwe, fär Hannowa, fär doß die Änglänna aachemol ä bißje in Daitschlond midregiere därfe.

Wanns aach, wie su viel, wu Daitschlond gschadt hot, sysdemadisch scheegredd wärd, solld mär des ned vagesse. Un gradsowenisch, doßmä die Kurpalz nuch viel mea zärschdiggld hod, als wie doßse voahea schun waa un doß mära die gonzi Owwapalz un all elsässisch-lodringisch Gebiede geklaud hod.

Unna de Raiwa

Schun nõõ värzich Joa hod sisch bidda gerächd, doß mär die fronzeesisch Gränz so gfezd hod. Do sin die Fronzose als land- un machdgaila worrn un hen alles weschdlisch vum Rhoi han welle un sin ää ums anner Mol ingfalle un hen gemord un gebrännd un vawieschd, dosses zum Goderbarme waa. Mär hod des baide Hioschdoriga völlisch zu Räschd "fronzeesisch Raubgriesch" genännd.

Wie donn de "Sunnekeenisch" Lui XIV., inde Palz als Lije-Lui brichdischd, in Frongraisch Keenisch waa, isses gonz schlimm worn: dem soi Grieschsminischder Luvoa hod mid „brûlez le Palatinat!“, dt.: „Brennt die Pfalz nieder!“, "Duud die Palz abfaggle!" dän Mordbränna Mellag ("Mélac") iwwa die Gränz gschigd. Dea hod 1688 midde Rhoiamee Baade un Palz uhne Grieschsärglärung iwwafalle un unsa eh schun kabudnes Lond bis 1697 nuch mecha väwieschd - des is aach dea Vabräscha, därwus Haidelberscha Schloß hod schbrenge geloßd. Aach die grooße romanische Dome am Rhoi hodda abgfaggld un draiväddl vunde Laid ermorded. Un des alles fär zum "Ruhme" vun dä "Grõõ Nasion".

Zur glaische Zaid hän im Siedoschde die Dirge mid fonzeesischa Unnaschdidzung õõgegriff un sin äs zwädd Mol uf Wien maschiad. Doo hänse donn die Hugge voll griehd un alles bis Belgrad väloan. Wie donn de Melag oigfalle is, hodde Leopold I., de läschd Kaisa, wu noch waida gschaud hod, als wie uf soi habsburscha Ärblond, die Trubbe abgezoche un geje de Mellag geworfe. Des hod zwa de Laid ned viel gholfe, wailse dood waarn, hod awwa wenschns äm Raisch an Dääl vun dänne Gebiede gerädded, die wu die Fronzoose hän han welle.

Dänoo is de Prinz Euscheen wirra zurigg ufde Balkan un hodde Dirke alles abgenumm, wose sisch im 16. Joahunnad õõgeaischnd hän. De greeschde Kluu waa än Õõgriff am 11. Sebdemba 1697, wia die Dirge baim Iwwagong iwwa die Daiß erwischd hod. Des hods Raisch 429 Mann gekoschd inglusiv 28 Offizia, de Suldan awwa hod rund 25.000 Mann väaloore!

Gewonne hod dodebai awwa nimmi es Raisch, sunnan när nuch Habsbursch, wu sich vun doo õõ än Drägg um die Belange vum Raisch gscheead hod. Joseph II. hod sisch nuch näddemol gschaid, sich an Raischsdärridorie zu vagraife.

Endzaid

Wie sisch die Kaisa nimmi ums Raisch gschead hän, sin die Praiße grooß worrn: ärsch sin die Kuafärschde "in des hailischn reemschn Raisches Schdraisondbix" - wie mär Brandebursch ghääße hod - Keenisch "in Praiße" worrn, donn Keenisch "vun Praiße". Än klääne, awwa wichdische Unnaschied: Praiße waa än klää un ziemlisch uuwichdisch Häzochdum waid außahalb vum Raisch. Sich dod selbad zum Keenisch zu mache, konnd ääm aichndlisch känna väbiede un de Leopold I. hods donn aach ausdrigglisch ärlaubd, doß sich die Brandeburchische Kuafärschde aach im Raisch hän "Keenisch in Praiße" genännd hän - se waare ja dodemid kää Keenisch im Raisch. Als "Keenisch vun Praiße" waan se awwa im Raisch Keenisch - un dodemid schun faschd ä Konkurrenz zum Daitsche Keenisch. Voaallem waan se allwail schun Keenisch im Raisch, wande nai Keenisch un Kaisa nuch gaaned gewähld waa: wann also än Kaisa gschdorwe wär, ohne daßa soi Suhn schunämol zum Keenisch hod kreene geloßd, donn waa doo schun mim Keenisch vun Praiße än annan mid närrem heeschan Rang als wie de podenzielle Drohnfolscha - un dodemid selwad än podenzielle Drohnfolscha!

Die Praiße hän also de Habsburscha Kongurrenz gemäschd. Des ging, noodäm daß de Soldaadekeenisch es praißisch Milidär komblädd reformiad hod, sowaid, doß sich soi Suhn, Friedrisch de Gruße, weja Schlesie mid Eestraisch in ä gonz Serie vun Griesche oigeloß hod. Doßa wägglisch "de Gruße" waa, hodda doodemid bewiese, doßa denoo gsaad hod, wonna aach noch so sea im Räschd wäa, ea dääds doch ned nuchemol mache, wails ääfach zuviel Doode un zuviel Schade wäa!

Oiropa zur Zaid vum siwwejäärische Griesch

Was ea selbad waaschainds gsien hod, was awwa haid nuch in kännäre Schul geleead wärd un was aach die Hischdorigär när sälde un ea värschdäggld väreffenlische, des is, daß soin ledschde, de siwwejäarisch Griesch än roine Schdellvadreda-Griesch waa: do gings ganimmi um Schlesije zwische Praiße un Eestraisch, sunnärn um die Voahärrschafd uffm Globus zwische Englond un Frongraisch: Die Englänna hän in Daitschlond, voa allem in Hesse, Soldade gekaafd fär se als Kanonefudda in Amerika zu värhaize, wu daßse geje Frongraisch gekämpd hän ("englisch Bluud wär dodefär viel zu koschdbaar" hod de Fernau gsaad, doßse gedengd hän...). Zuglaisch hänse Frongraisch, Rußlond un Estraisch geje Praiße ufghezd un Praiße mid Geld unnaschdidzd, fär doß uf die Waise die Kräfde vun Frongraisch uffm Kondinend gebunne waan un so in Iwwasee ned zum Oisadz kumme konnde.

Äm Friedrisch soi grußes Glick waa, daß wia reschlos am End waa un kää Reserwe mea ghad hod un die Englänna in Amerika gewunne hän un nix mea geschonsad hän, daß doo grad die Zarin Elisabed gschdorwe is un iia Nochfolscha Peta III. zwar uuzuräschnungsfähisch un greeßewahnsinnisch, awwa än troie Faind un kridiglose Bewunnara vum Friedrisch waa, wu soford de Griesch gschdobbd hod, un doß däm soi Fraa Kadarina die Gruße, die wo ian Mõõ glai gschdärz hod, de Griesch aach nimmi ufgenumm hod. - ufnärrem onnan Bladd schdehd nadierlisch aach zur Dischbosidzion, doß die drai Alïïadn selbad völlisch blank waan un ned mea häddn waidakämfe gekännd. När - wea froochd vor ännäre ledschde un reladiv laischd zu gewinnende Schlachd nuch noom Geld?! 1763 waa där Griesch, där wu när als de siwwejährisch Griesch genannd wärd, awwa de ärschde äschde Weldgriesch waa, zu Änd.

Friedrisch hod bis 1763 Frongraisch un Eestraisch gschlach un sogaa nuch ä bisje was gewinne gekännd. Ea hod Praiße so schnell un guud wi meeglisch wirra ufgebaud un is 1786 ruhisch gschdorwe.

Englond hod die gonze fronzesische Kolonie in Indie un Amerika oikassiad, hod awwa glai druf die USA wirra väloore, wailse die hoche Schdoian fär de Griesch ned hän zahle gewelld.

Habsbursch hod Schlesie endgildisch valore, hod sich awwa wie imma an onnäre, voa allem am Raisch, schadlos ghalde.

Es Raisch voa de Fronzeesisch Rewoludzion 1789

Frongraisch hod all soi Kolonie in Indie un Amerika on Englond valoore un die vaschbrochene eestraichische Niedalande ned griehd. De Schdaad waa haillos iwwaschuldet un de Keenischun soi Marie-Andoanedd hen ia Kepp valoore: de Schdaad waa haillos iwwaschulded un wie die Schdaian als waida hochgschraubd worn sin, hods Volk rebelliad: 1789 hod die Fronzeesisch Rewoludzion begonne.

Vum 25. bis 27. Auguschd 1791 hän sich uff Schloss Pillnitz Kaisa Leopold II. un de Keenisch Friedrisch Willem II. vun Praiße getroffe. Es ging - wirra mol - um Pole un um es Änd vum habsburgisch-dirgische Griesch. Uf Dränge vun fronzeesische Exilande gabs in de ledsch Minud nuch ä Ärgläärung, mim Ziel „den König von Frankreich in die Lage zu versetzen, in vollkommener Freiheit die Grundlage einer Regierungsform zu befestigen, welche den Rechten der Souveräne und dem Wohle Frankreichs entspricht“.

Des hän die Scharfmacha inde Revoludzion als Bedrohung hiegschdelld un glai vun sich aus de Griesch ärkläad. Nadialisch wäärs färs Raisch än Klags gewäsd, die Fronzoose gaaned ärschd marschiare zu losse, sunnan aach glai nuch all die geklaude Gebiede aach nuch zuriggzhole. Wamma sich äänisch gewäßd wär. Awwa de Habsburscha isses wie su ofd när um ia aischn lond gonge, es Raisch waane schurz egaal. Doo hen di onnan nadiarlisch aach nix geduun. So hods om Änd de "Raischsdebudazionshaubdschluß" gäwwe:

Raischsdebudazionshaubdschluß

Nodäm daß Eestraisch / Habsbursch mid Frongraisch Friede gschlosse hod, hod Habsbursch / de Kaisa aufdie linksrhoinisch Gebiede vazischde gemißd. fär doß awwa när kääna vunde Grooße äbbes valiere duud, hänse uffm Raischsdaach bschlosse doß mär die Käschelänna säkularisiere dääd. När Reschnsbursch un Määnz sollde blaiwe, wail der Kuaärzbischuf aach Raischsärzkanzla waa. Glicklischawais waare Färschde, Klerus un Pabschd kluch genuch, dodefär de Pälza Caal Theodoa Dahlbärsch (Hänsm, jezad Woms) zu nämme, dea wus donn gschaffd hod, die daitsch kadolisch Kärsch - un dodemid aach all annan - zu ärhalde. Awwa die gonz linksrhoinisch Palz waa ford un aach sunsch alles bis Annanch.

End

Dä Napolen waa ärschd Rewoludzionsoffizia, donn hoda sich als Kaisa ausrufe geloßd un de daitsche Kaisa Franz II. (Habsbursch, was dann sunsch!) hod sich ändgesche de Raischvärfassung ä zwädd Kaisagron fär Eesdraisch uffgsädzd.

Donn hodde Napoleon Bayan, Bade un Wirrdebärsch die "voll Souweränidääd" gäwwe (mär känn aach saache: "ea hod se sisch unna de Nachl geriß"!).

De Dahlbärsch hod, färs Bischdum zu sichre, äm Napoleon soi Ungl, dän Kadinal Fesch zum Koadjudor gemachd. Dodebai hodda eändwrra schächd formuliad orra die onnan hän schlächd verschdanne, jednfalls hän ainsche gmäänd, doß dea donn aach Raischskanzla wärre kännd.

Die Rhoiõõlischa hän de Rhoibund (vun Napoleons Gnade) gegrind.

Napoleon hodn Uldimadum gschdelld un Franz is zu Kraiz gekroche un hod resigniad. Ea hod am 6.8.1806 die Gron undie Regiarung niedaglehd unns Raisch fär ufgeleesd ärklääad. Mär konns Sachzwang nänne un mär konn vun jurisdisch uuhaldba schwädze, Mär konn awwa aach ääfach sache "Värraad".

Nõõschbiel

Nodäm daß de Napolion uffm Riggwesch vun Moskau vunde Rußße, Praiße un Englänna mol so rischdisch die Hugge voll griehd hod un no Elba värbannd worn is, hod mär in Wien Oiropa nai ufgedääld. Gewinna waa - wie imma - Frongraisch, wu när än Dääl vun soim Raub hod zuriggäwwe gemißd, Värliera waar Oiropa un Daitschlond: die Färschde hän es Raisch wira ufbaue gewelld, awwa on Habsbursch isses gschaidad: selbad wolde se ned. Praiße odda aach äm onnan hänses ned gegennd. FII waa FI worn, "Grnda vum Kaisadum in Eestraisch" - fär was sich doo nuch mid Konkurrenz beläschdige?!

Än Daitsche Bund hänse gegrind, es Volk hod de Uffschdand geprobd, äs ärschd Parlamend hod än Kaisaraisch unna Praiße bschlosse, där Dummbaidl un Keenisch hod abgelehnd und selbschd, wie schbäda de Bismark in Versail es Daitsche Raisch ufgrischd hod, waas hald när än Daitsches Raisch und nimmi äs Hailisch Reemisch Raisch vun de Daitsch Nadzion.

Fär zum Nõõlese

• Lexikon des Mittelalters, München 1999
• Monumenta Germaniae Historica digital
• Die Westfälischen Friedensverträge vum 24. Ogdoba 1648, Texde un Iwwasedzunge ins Daitsche
• Heiliges Römisches Reich Deutscher Nation Dõõ konnschDe Därr die Originale õõgucke! (Wikisource)
• Kardemaderial vum Haus der Bayerischen Geschichte
• Augsburscher Reischs- und Relischionsfriede im Vulltexd (Wikisource)
• Hauptschluß der außerordentlichen Reichsdeputation vom 25. Februar 1803 (Wikisource)
• Quellensammlung zur Geschichte der Deutschen Reichsverfassung in Mittelalter und Neuzeit (Wikisource)
• Erklärung Franz II. zur Niederlegung der Krone des Heiligen Römischen Reiches (Wikisource)
• Portal:Heiliges Römisches Reich inde daitsch Wikipedia
• [http://www.goethezeitportal.de/fileadmin/PDF/db/wiss/epoche/burgdorf_welt.pdf Wolfgang Burgdorf

„... und die] Welt wird neu geordnet“. Kontinuität und Bruch. - Vom Beginn der Revolutionskriege zum Deutschen Bund und zur Neuordnung Europas

• Informationen zu Heiliges Römisches Reich, Frankenreich im BAM-Portal

• Joachim Fernau: Deutschland, Deutschland, über alles - die Geschichte der Deutschen