Wikipedia

Unnaschied vunde Gschischde vun "Wurst"

Versionsgeschichte interaktiv durchsuchen
← Äldare BeawaidungNaijari Beawaidung →
Inhalt gelöscht Inhalt hinzugefügt
VisuellWikitext
k Blaubeermarmelade hodd die Said Wurst (Lebensmittel) noch Wurst vaschowe: Im Hochdaitsche steht Worscht aa unner Worscht, "Wurst (Lebensmittel)" war schoints ebbes zu pedòndisch
Bebillert un iwwerarweit
Zail 1:
{{DISPLAYTITLE:Worscht}}
 
Ä Worscht (aa äWorcht, Warscht, Wurscht orrer Wärscht; Pl. WärschtWerscht, Wirscht) is brinzipiell ä lònger, mähnschdes ebbes [[Elastizität|elasdischer]], [[Körper|Kärrber]]. Am bekònndeschde - un dòdrum gehts aa in demm Ardiggl - isse in de Form vunnrer Speis, die wo in de Haaptsach aus in [[Wurstdarm|Dier- orreorrer Kunschtdärm]] mit gefilltem un zerkläänerdem [[Fleisch|Flääsch]] beschdeht. Wòmmer se statt in Därm in [[Leder|lerrerne]] Bairel[[Beutel|Beirel]] fillt, werd se BairelworschtBeirelworscht genennt. Beirelwerscht hat mer ehrer im Norde vun Daitschlònd, grad aa in [[Westfalen|Weschtfale]]. Nòò de Fillung duht mer unnerscheire:
 
== Sorrde ==
 
=== Blut-[[Blutwurst|Blutworscht]] (ònnerschwo aa mancherorts Rod- unorrer Schwarzworscht genennt). ===
[[Datei:Blutwurst.jpg|mini|Links hat's e geraicherti Blutworscht mit Flääsch, wo noch frisch is rechts hat dòdegee e Blutworscht mit Speck, die wo getrickelt is]]
 
Dò eninn kommt vor allem es [[Blut]] vun de [[Haussschwein|Haussai]], welles mer beirem Metzele orrer Schlachte uffòngt un aajeblicklich stark duht umrehre, dòdemit mer kää Klumbe ninngrieht, mitunner aa ebbes [[Hausrind|Rinnerblut]], was awwer truckener is. Dòzu kommt in klenne gewerfelde Stick geschnierenes fettes [[Hausschwein|Saiflääsch]], Strääfe vum [[Rücken|Rigge]], Kehlbrore[[Kehle|Kehl]][[Braten|brore]], [[Herz]], [[Zunge|Zung]], [[Niere|Niere]], [[trocknen|getrickelder]] un geriwwener [[Majoran|Majeraan]], [[Bohnenkräuter|Bohnekrairer]], geeler [[Kümmel|Kimmel ]] (Worschtkrairer), [[Salz]] un ebbes [[Speisewürze|Wärze]].
 
Wònn numme wennich Blut un Flääsch, awwer viel mirre Schwart[Schwarte|Schwatt]] in recht große Schdicker geschnierenes Flääsch dòdezukommt, hääßt se BlutschwardeworschtBlutschwaddeworscht (aa BlutschwardemaaBlutschwaddemaa). Kommt awwer nore wennich Blut un Flääsch , awwer viel mitmirre de SchwartSchwatt in recht große Schdicker geschnierendes Fett dezu, dònn hääßt mer se SchwardeworschtSchwaddeworscht (gebbts aa als Schwardemaa[[Schwartenmagen|Schwaddemaa]]).
 
ForFär die Fillung eninnseduh werd mähnschdens de Maa (dònn hääßt mer se Maaeworscht) un diees dickschde Gedärm gnumm. Is die Worscht dòdegee in dende Maschtdarm gefillt, dònn nennt mer se Schlackworscht. Wònn in die foi BlutwòrschtBlutworscht e graicherti Zung eninngelehtninngeleht is, dònn hääßt mer se awwer (Blut-)Zungeworscht.
 
=== Lewwerwärscht[[Leberwurst|Lewwerwerscht]]: ===
[[File:Pfälzer-Leberwurst.JPG|thumb|Pälzer Lewwerworscht, uffgschnied un immre Kunschtdamm]]
Dòdezu werd das Flääsch foi gehackt (frieher hat mer weerklich gehackt, heitzedaaa nemmt mer jerenfalls broffessionell [[Fleischwolf|Flääschwolf]]un [[Kutter_(Lebensmittelherstellung)|Kudder]]) un mit gronnenem[Gerinnung|gronn]] Blut gekochti un ganz foi ghackti Sai- u. Kalbslewwer dòdezu gedugeduh. Duht mer klenne [[Rosinen|Rosine]] u. sieße [[Mandeln|Mònnele]] eninn, sodònn hääßt se Rosineworscht, kommt awwer noch des HernHerrn vunnrer Wutz dezu, hääßt se Herrnworscht. Bei bääre ArrdeAdde werd des Flääsch vorem Zerschneire ebbes abgequellt ([[Kesselfleisch|Kesselflääsch]], Quellflääsch) un nòòm Fille werre die WärschtWerscht in ennrem Kessel gequellt u. frisch orrer [[Räuchern|geraichert]] (geraicherte WärschtWerscht) gequellt. ▼
 
=== [[Fleischwurst|Flääschwerscht]] im engere Sinn, orrer Mettwerscht ===
▲Dòdezu werd das Flääsch foi gehackt (Flääschwolf) un mit gronnenem Blut gekochti un ganz foi ghackti Sai- u. Kalbslewwer dòdezu gedu. Duht mer klenne Rosine u. sieße Mònnele eninn, so hääßt se Rosineworscht, kommt awwer noch des Hern vunnrer Wutz dezu, hääßt se Herrnworscht. Bei bääre Arrde werd des Flääsch vorem Zerschneire ebbes abgequellt (Kesselflääsch, Quellflääsch) un nòòm Fille werre die Wärscht in ennrem Kessel gequellt u. frisch orrer geraichert (geraicherte Wärscht) gequellt.
[[Datei:Lyoner-1.jpg|miniatur|Flääschworscht orrer Lyoner]]
Dòdezu nemmt mer rohes, fettesfeddes un maajeres Saiflääsch awwer aa ebbes Rindflääsch, welles mer so foi wie meeglichnumme meechlich hackt (dorch de Wolf dreht und dònn in de Kudder) un mit Salz, Peffer orreorrer aa ebbes Kimmel un SitronenschaleZitronenschale vemischt. In Baiern[[Bayern|Baiere]] macht mer klääne WärschtWerscht, wo nore aus Kalbflääsch beschdeh (kälwerne WärschtWerscht), die dònn Schwarzbrodsupp geduh un dòdemit uffgequellt werre. An de Saar un n große Dääle vun de Weschtpalz hääßt mer die typpischt Sort Flääschworscht [[Lyoner]].▼
 
=== Flääschwärscht[[Hartwurst|Hartwerscht]] im(aa engere Sinn,Servelatwerscht orrer Mettwärscht,Salami genennt) ===
[[Datei:Salami aka.jpg|mini|Hartworscht]]
gelle als die hochwärtigscht Sort Flääschworscht (im weirere Sinn). Die werrn außem allerfoinschde, gònz klää ghackde (gedrehtegedrehre) Flääsch gemach, die werre dònn aa uhngequellt geraichert. Wònn mer se z’erscht numme in Idalie ghat hat, macht mer se lòng schunn an viele Orrde, aa in Daitschlònd. Klääne WärschtWerscht vun deredäre Arrt hääße in Daitschlònd KnackwärschtKnackwerscht. ▼
▲Dòdezu nemmt mer rohes, fettes un maajeres Saiflääsch awwer aa ebbes Rindflääsch, welles mer so foi wie meeglich hackt un mit Salz, Peffer orre aa ebbes Kimmel un Sitronenschale vemischt. In Baiern macht mer klääne Wärscht nore aus Kalbflääsch (kälwerne Wärscht), die dònn Schwarzbrodsupp geduh un dòdemit uffgequellt werre.
 
=== [[Bratwurst|Bròtwerscht]] ===
=== Hartwärscht (aa Servelatwärscht orre Salami genennt), ===
[[Datei:German Bratwürste.jpg|mini|Verschierene Bròtwerscht uffrem Grill in Nernberch]]
 
Wärschtsinn Werscht aus Sai- un Kalbflääsch wo in die engschde Därm komme, wo mer nemmt, unn werre spärer in Butter orrer Eel gebròt. ▼
▲gelle als die hochwärtigscht Sort Flääschworscht (im weirere Sinn). Die werrn außem allerfoinschde, gònz klää ghackde (gedrehte) Flääsch gemach, die werre dònn aa uhngequellt geraichert. Wònn mer se z’erscht numme in Idalie ghat hat, macht mer se lòng schunn an viele Orrde, aa in Daitschlònd. Klääne Wärscht vun dere Arrt hääße in Daitschlònd Knackwärscht.
 
Gònz hervorrachendhervorraachend, so menne mònche, – mit [[Salz]], [[Pfeffer|Peffer]], [[Kardamom]], [[Nelken|Nelke]], [[Brötchen|Weck]], un halwer mit [[Schweinefleisch|Saiflääsch]], halwer mit [[Kalbfleisch|Kalbflääsch]] gefillt un mit ebbes [Milch|Millich]] iwwergoss, awwer grad mò 7- orrer 8 Zentimeter lòng - sinn die Nerrnberjer BròtwärschtBròtwerscht, die werre dementsprechenddònn aa weitwait vesendtveschickt. ▼
=== Bròtwärscht sinn ===
 
Braunschweijer[[Braunschweiger|Braunschwaijer WärschtWerscht]] sinn Blut- u. ServelatwärschtServelatwerscht, die wo im BraunschweijischeBraunschwaijische gmach werre. Mer saat awwer mitunner aa zu denne WärschtWerscht BraunschweigerBraunschwaijer WärschtWerscht, die wo nòò de Art vun de braunschweijerBraunschwaijer WärschtWerscht gmach werre. Im [[Brandenburg|Branneborjische]] is des vor allem Blutworscht, die wo ohne Weck enninzeduh gemacht un zum greeschde Dääl graichert gess werd.▼
▲Wärscht aus Sai- un Kalbflääsch wo in die engschde Därm komme, wo mer nemmt, unn werre spärer in Butter orrer Eel gebròt.
 
▲Gònz hervorrachend, so menne mònche, – mit Salz, Peffer, Kardamom, Nelke, Weck, un halwer mit Saiflääsch, halwer mit Kalbflääsch gefillt un mit ebbes Milch iwwergoss, awwer grad mò 7-8 Zentimeter lòng - sinn die Nerrnberjer Bròtwärscht, die werre dementsprechend weit vesendt.
 
▲Braunschweijer Wärscht sinn Blut- u. Servelatwärscht, die wo im Braunschweijische gmach werre. Mer saat awwer mitunner aa zu denne Wärscht Braunschweiger Wärscht, die wo nòò de Art vun de braunschweijer Wärscht gmach werre. Im Branneborjische is des vor allem Blutworscht, die wo ohne Weck enninzeduh gemacht un zum greeschde Dääl graichert gess werd.
 
== Herschdellung ==
[[Datei:Automatenwolf.jpg|mini|Ä broffessioneller Flääschwolf]]
 
Des Worschtmache is die ÒògelejeheitÒògelejehait vun de [Fleischer|Metzjer]] orreorrer Metzler, die wo, wann se Daa in Daa aus necks anners duh, als Worschtler genennt werre.
 
BeiBai de Zuberairung nemmt mer, nòòdemm die Därm gut gerainicht worr sinn un nòòdemm des Zaich fär die Worscht klää geschnied orrer mirrem Worschtaise klää gehackt orrer mirrem [[Fleischwolf|Flääschwolf]] unnem [[Kutter_(Lebensmittelherstellung)|Kudder]] worr is, e Worschtbichel, mit demm werd des äänt Ennn vum Darm offe ghall, dòdemit mer die Fillung eninnduh kònn. So e Worschtbichel is aus Medall, orrer frieher aa Horn (desdeweejedesdewee hat mers sellemolssellemòls Worschthorn genennt) un endt an bääre Enne in emmemmre Ring, iwwer denbndenne mer de Darm uffschbònne kònn. Is die Worscht emòl gefillt, werd äde Worschtdorn so dorchgeschdoch, dass die Effnung dòdorch gschloss werd.
 
Die Worschtbrieh isses Wasser, in wellem Blut- u. LewwerwärschtLewwerwerscht im Kessel gequellt worr sinn un is desdewee mit Fett u. Gewärzstickelcher vermischtvemischt. Mer kònn des zu gure Suppe ([[Wurstbrühe|Worschtsuppe]]) verarweideverarwaide. Des Fett wo sich nòòm Erkalde vun deredäre Brieh dò druff sòmmelt, nennt mer Worschtfett.
 
== QuellehinweisQuellehienwais: ==
 
Der Ardiggel beruhtduht in soim UrsprungszustòmdUrsprungszustònd uff ennrer laicht gekärzte awwer aa e bisselche modernisierde Iwwersersetzung ausem gemeinfreiegemainfrai [http://www.zeno.org/Pierer-1857/A/Wurst+%5B1%5D Pierer's Universal-Lexikon, Band 19. Altenburg 1865, S. 395-396.] besteh.
Vun "https://pfl.wikipedia.org/wiki/Wurst"