Naja Friedhof Schbaija

Dialegd: Schbaimarisch

De Naje Friedhof in Schbaija isch haid de änsigschde Friedhof in Schbaija, wu ma b'nudze dud un wu de zu glä worrene Alde Friedhof Schbaija abg'lesd hod. Uaschbrinlisch ischa zwische de Woamsa Londschdooß im Oschde, em Alde Poschdwesch unem Headearischwesch im Weschdein Qwadrade axsesimedrisch uffgedeld g'wesd.

G'schischd

De Friedhof isch 1880 domols noch aussahalb vun Schbaija erefned worre. Im Joa 1888 sin doan 4 naie Qwadrade un de nai Juddefriedhof mit d'zu kumme. Im Joar 1910 un 1924 hod ma doan de Friedhof wesendlisch vagresserd. Said 1992 ischa als Denkmalzon ausg'wiese, wu aus denen bis 1930 oag'leschde Grabschded un Grabmela beschdeed.

Laach

De Friedhof lischd nerdlisch vum hisdorische Siedlungsg'bied vun Schbaija un weschdlisch vunde Woamsa Londschdooß, zwische de haidisch sog'nondi Keanschdad unem in de draisischa Joar enschdonene Schaddeel Schbaija-Noad. De Haubdoigoang inde Woamsa Londschdooß fiad diregd zum Friedhofsgraiz vum Gottfried Renn un doan waida zude Friedhofskabell un Laichehall im Weschde. Vum Kraiz fian Haubdalleje in nerdlsichi un sidlische Rischdung.

Kabell un Laischehall

Friedhofskabell un Laischehall

Die Friedhofskabell un Laischehall isch 1929 g'baud worre un schded una Dengmalschudz.

Dengmalzon Neuer Friedhof

De uaschbringlische Deel vum Friedhof hodma oam 15.12.1982 zua Dengmalzon eaglead. De Sinn vun de Dengmalzon ischde Eahald vun de hischdorische Schdrgdtua vum Friedhof, de Grabschdedd midde Grabmälea onde original Bledz, vum große Friedhofsgraiz un a vunde Friedhofskabell un Laischenhall.^[1]

G'dengschdedd

Uffm Friedhof in Schbaija hods Eharefriedhef fa daidsche un fa froansesche G'fallene vum Easchda un Zwedda Weldgriesch, wu nerdlisch un eschdlisch vunde Laichehall lische dun. Baim froansesche Eharefriedhef hodma a Og'herische vunde froansesche G'mainde vun Schbaija b'erdischd.

Sidlisch vum zendrale Grabkraiz hods en grosse G'dengschdä midm Dobblkraiz fa de Franz Hellinger unde Ferdinand Wiesmann, wu baide baim Oagriff oam 9. Janua 1924 uff die Separadischdefihra vun den Audonome Pals umkumme sin. Uffm Schdä schdeejn die Noame un "Den Freiheitskämpfern des 9. Januar 1924".^[2]

Doan gibds noch B'raische vunde kadolische Oade unde evangelische Diagonisse unen G'dengschdä fa die Haimadvadriewene.^[3]

B'sondare Abdailunge

De Israelidische Friedhof

Fa die jidisch G'moinde schdehd said 1888 im sidlische B'raisch vum Naije Friedhof ä aischini Abdailung zua Vafischung. D'Deel werd vunde jidisch G'moinde vawalded un isch blos de Reschduffsischd, ned awa de Vawaldung vun Schbaija unaschdeld. Dodvoa hodsn jidische Friedhof im B'raisch vunde Boanhofstroß gewe.

BASF-Ugligg vun 1924

Newem G'dengschdä fa die G'fallene vum Oagriff uff die Pelsa Separadischde gibds a ä pa Ehregräwa fa die Obfa vunm große BASF-Ugligg vun 1921.

Ruhschdädd Klänes Lewe

Nerdlisch vun de Drauahall hodsn G'dengoad unän B'gräbnisblads "Klänes Lewe" fa Kina, wu inde Schwongaschafd g'schdorwe oda dodg'bore worre sin. S'Diagonissegrongehaus vun Schbaija hod des wesche soinare große Gbuadsschdazion un Kinaglinig vaoalosd.^[4]^[5]

Nudzungsreschle un G'bihre

Die Regele fa die Nudzung vum Friedhof Schbaija sin inde Sadzung fas Friedhofs- un Beschdaddungswese vunde Schdad Schbaija vum 31.05.2006 feschdg'schriwe worre.^[6] Koschde fa ä Nudzung vum Friedhofe weren inde G'bihresadzung Friedhofsg'bihre vunde Schdad Schbaija feschdgeleschd (Sadzung iwa die Eahewung vum 23.02.1989 i.d.F. vum 27.07.2007).^[7]