Iwwerwald
Da Iwwerwald is en Deil vum Ourewald im Hessische Låndkreis Bergschdrooß.
Abgrenzung Schaffe
Da Begriff Iwwerwald wärd zwaa schun länger verwendt, awwer trotzdem isses uklaa, wu eingklisch soi Grenze sin. Heit bezeischne sisch di drei Gemeinde Schdånisch, Grasellebach un Wald-Mischlbach als Iwwerwälder Gemeinde. Bragdischerweis bezeischend ma genau denne ihre Gemaagunge als Gebied vum Iwwerwald. Des umfaßd etlische Därfer, wu seit da Hessische Gemeindereform in de sibzischer Johr zu denne drei Gemeinde dezugheare. Wu der Begriff Iwwerwald urschbringlisch herkummt, do gibt-s verschiedene Iwwerlejunge, awwer im Grund weeß-es heit kääner mehr.
Naduaraum Schaffe
Geologisch gsehe liggt da Iwwerwald am Iwwergång vum Vordere odder Krischdalline Ourewald zum Hinnere odder Buntsandschdåå-Ourewald. Deile devuu ligge also uf Granit un medamorfe Gschdoine, ånnare uf m tibische roude Sandschdåå. E charagderischdischi Låndschaftsform uf m Krischdallin sin Houchfläsche mid weisch gformde Biggl, wie in Schdånisch un drumrum. Im Sandschdåå hawwe sisch dageje dief oigschniddene Däler ausgebildt, zwische denne långgschdreggde Hehezieg schdehegebliwwe sin. Genauso sieht di Låndschaft uf grouße Deile vun da Gemaagung vun Wald-Mischlbach aus. Nadurraimlisch is da Iwwerwald also kää Oiheid.
Gschischd Schaffe
Da Iwwerwald is vum Klouschder Lorsch aus besiedld worre un hot bis zur Ufflesung vum Klouschder zu soim Territorium ghert. Danoch sin sisch di Kurfärschedtimer Moinz un Palz net änisch worre, wemm was gheare soll, un hawwe de Iwwerwald unner sisch uffgedeilt. In månsche Därfer hot di Zughearischkeit als emol gewechslt.
Dialegd Schaffe
Da Iwwerwälderische Dialegd ghert zum Ourewällerische un dodemit zum Kurpälzisch-Siedhessische Schbrochraum. Der widderum bildt zåmme mim Pälzische un eme Deil vum Lodringische di Rhoifrängisch Dialegdgrubb im engare Sinn.
Im Iwwerwälderische neigt ma zur Diphtongierung vum långe ee/ää un oo zu äi un ou. Beischbiel:
- schäine roule Äbbl
Im Iwwerwald kennt ma de Rhotazismus, des heeßt, e „d“ kånn zu eme „r“ werre: Wu ma z. B. wuånnaschd dawedder sescht, heeßts im Iwwerwald dewerrer. Eweso sescht ma Ourewald, dreere un Gaare.
E tibisches Word fä de Iwwerwald wie de gånze hessische Ourewald is Hussmoug fä e Fischdebutzl. E Moug is e Muddersau. Wie aa schunsch in Siedhesse deggt ma sisch nachds mid-eme Kolder zu un ned, wie iwwer da Badisch Grenz, mid-eme Debbisch.
Noch e paa tibische Ausdrigg:
- ääbschd – schleschd, verkehrd
- ähnder (wie im badische Odewald) – eher
- håind – heit owend
- mähnder, mähner (wie im badische Odewald) – mehr
- Plettkopp – Dåmpfnudl
Kuldur un Brauchdum Schaffe
In Wald-Mischlbach isch-s Iwwerwälder Heimatmuseum un en Nochbau vumne hischdoarische, fä de Odewald in da Zeit um 1800 tibische Wuhn-Schdall-Haus, des Iwwerwälder Oihaus. In Schdånisch, Wald-Mischlbach un uf da Drumm hots Kunschd-Wanderwege mit Skulpduare. In Owwer-Schimmeldewoog is da äldschde Waldlehrpfad vun Deitschland, schun 1957 ågelegt.
Weidare Musee im Iwwerwald sin s Stoewer-Museum mit Oldtimer, Faarädder, Näh- un Schreibmaschine vun Stoewer, s Bsucherbergwerk „Manganerzgrub Ludwisch“, di Museums-Druggerei, all in Wald-Mischlbach, un s Zeithischdoarische Zweerådmuseum in Hammlbach.
Seit 1949 is jedes Johr Ende Juni / Åfang Juli vier Daag lang des Iwwerwälder Heimadfeschd, des greschde Feschd in da Region.
Iwwerwaldbåhn Schaffe
Duasch de Iwwerwald is frieher di Iwwerwaldbåhn gfahre. Di Schdregg is vun Merlebach noch Wahle gange. In Merlebach hot ma uf di Weschnitzdalbåhn (vun Woinem noch Ferd) umschdeije kenne. Vun Merlebach ischs iwwer Weiler gånge. In Kreirisch is di Båhn ins haidische Gebied vum Iwwerwald noigfahre, dånn weider iwwer Wald-Mischlbach, Aschbach, Affolderbach bis Wahle. Personezieg sin 1901 bis 1983 gfahre, Giederzieg bis 1994. Seit 2010 is di elf Kilomeder långe Schdregg zwische Merlebach un Wald-Mischlbach fä de Verkehr vun Solaadraisine umgebaut worre. Der Betrieb vun derre Tourischde-Attraktion is am 18. Auguschd 2013 uffgenumme worre. Nur sou waas meglisch, di Schdregg, wu unner Denkmolschutz schdeht, zu erhalde. Di Schiene fihre iwwer drei Viadugde un duasch zwee Tunell.
Verweis ins Netz Schaffe
Allgemein Schaffe
- www.ueberwald.eu: Der Überwald
- Iwwerwaldmuseum
Iwwerwaldbåhn Schaffe
- Eisenbahn-Tunnelportale: Überwaldbahn (zur Gschischt vun da Iwwerwaldbåhn)
- Solardraisine Odenwald